Een machine maken die niets anders doet dan tergend langzaam ronddraaien: je kunt je afvragen waar dat goed voor is.
Toch is dat het enige dat Machine with Concrete doet. En om het project van de Amerikaanse kunstenaar Arthur Ganson nog wat nuttelozer te maken, is haar beweging grotendeels onzichtbaar. Elf tandwielen vertragen de rotatie van het eerste wiel (212 slagen per minuut) stuk voor stuk met een factor van vijftig. Al bij het vierde tandwiel is de beweging zo sterk vertraagd dat de rotatie niet meer waarneembaar is. Eenmaal bij het twaalfde wiel aangekomen, duurt één enkel rondje maar liefst 2.3 biljoen jaar. Ter vergelijking: dat is de leeftijd van ons universum maal veertien. Twaalf nullen, die in ons brein al snel vertaald worden naar simpelweg ‘véél’. De draaiing van het laatste wiel is zo langzaam, dat Ganson hem demonstratief heeft vastgezet in beton. Het weerhoudt de overige tandwielen er niet van om hun tergend langzame rondjes te draaien.
Het nut van de machine is duidelijk ver te zoeken. Toch werd het apparaat meermaals nagemaakt en is het te bezichtigen in musea van Massachusetts tot Berlijn. Niet haar nut, maar haar vermogen om mensen aan het denken te zetten, maakte de machine populair. Dat is niet gek, want nietszeggend is de machine allerminst. Zoals verkenningstochten in het heelal een idee geven van de nietigheid van de mens als het om grootte en ruimte gaat, zo relativeert Gansons werk de betekenis van tijd. Hoe beperkt zijn onze gebruikelijk maatstaven – minuten, uren, dagen, jaren, mensenlevens – in vergelijking met de duur van een rotatie van het laatste tandwiel, of de tijd die ontwikkelingen in het heelal kosten?
Heersen zwermen killerdrones straks over het slagveld?
Een luchtruim gevuld door kunstmatig intelligente killerdrones, die autonoom bepalen wie blijft leven en wie zal sterven. Hoe waarschijnlijk is dat?
Kettingreactie
Toch wil dat niet zeggen dat het heden futiel is. Een circulatie van het eerste tandwiel leidt immers onvermijdelijk (of eigenlijk: zolang de stroom niet wordt uitgeschakeld) tot rotatie van het twaalfde wiel, zij het in een onvoorstelbaar verre toekomst. Het verleden is onomkeerbaar, de toekomst onvermijdelijk. Het leven is een kettingreactie, lijkt Ganson te willen zeggen. Dat nodigt uit tot reflectie: niet alleen over de verre toekomst van het universum, maar ook – veel praktischer – over onze rol daarin in het leven van alledag. Wat we vandaag doen, brengt immers een reactie op gang die een mensenleven ver overstijgt.
Toch is er een belangrijk verschil tussen de machine en het ‘echte’ leven, want waar een rotatie van tandwiel één uiteindelijk (theoretisch) leidt tot een rotatie van tandwiel twaalf, is het leven vele malen complexer en onvoorspelbaarder. Des te meer reden om goed na te denken over de invloed van de beslissingen die we dag in dag uit nemen. Het onderwijs dat we onze kinderen geven, bepaalt de manier waarop zij in het leven staan, de keuzes die zij zullen maken en de lessen die zij op hun beurt aan hun kinderen zullen meegeven. De verhalen die we schrijven, beïnvloeden de beeldvorming van toekomstige generaties. En de mensen die we vandaag de dag inspireren, zullen op hun beurt anderen inspireren. Daarmee lijkt Machine with Concrete een oproep om de alledag – het hier en nu – niet te onderschatten. Wat wij doen, doet ertoe.
Dit is een bericht van de Academie voor de Nutteloze Kennis. U kunt meer over de Academie en haar missie lezen op haar website, op Facebook of opTwitter.
Lees verder:
- Dante en de kosmos
- De oerknal, of: hoe kosmologen de oorsprong van alles ontrafelen
- Middeleeuwse Sherlock Holmes
- Levensverhalen redden
- Durf nutteloos te zijn!