Demissionair minister Robbert Dijkgraaf stond zondag op Lowlands om te praten over de mentale malaise bij jongeren. ‘We gaan de lat niet lager leggen, maar wel de aanloop langer maken en zo de druk verminderen.’
Onlangs kreeg Robbert Dijkgraaf, demissionair minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de resultaten gepresenteerd van een groot Trimbos-onderzoek naar het welzijn van scholieren. Die logen er niet om. ‘Ernstig en hardnekkig’, zo worden de mentale problemen van jongeren betiteld.
Bovendien zijn deze gevoelens na de coronapandemie niet verdwenen. Sterker nog, bijna de helft van de ondervraagde meisjes kampte eind vorig jaar met aandachtsproblemen, terwijl dit een jaar eerder nog 42 procent was. De meest gehoorde klacht is een gebrek aan perspectief.
'Stel een leeftijdsgrens in voor euthanasie bij psychisch lijden'
We moeten terughoudender zijn met het aanbieden van euthanasie bij psychisch lijden, stelt psychiater Jim van Os. Vooral bij jonge mensen.
‘Het heeft mijn volste aandacht. Heel veel jongeren ervaren stress en hebben last van prestatiedruk’, zegt Dijkgraaf. ‘Al jaren is er sprake van een stijgende lijn. Die werd door corona verhoogd, en het zorgelijke is dat het met het weggaan van corona niet minder is geworden.’
Hoe kan dat?
‘Er is een beeld ontstaan dat je verantwoordelijk bent voor je eigen succes en dus ook voor je eigen falen. Jongeren zeggen dat ze ongekend veel mogelijkheden hebben, maar geen idee hebben hoe ze een goede keuze kunnen maken. Het suggereert een maakbaarheid waar ze echt onder lijden.’
Wat is hieraan te doen?
‘Als ik met studenten spreek, dan hoor ik twee dingen. Enerzijds zijn er grote zorgen over zaken als het klimaat en huisvesting. Maar ik zie en voel ook energie bij hen om de wereld en ook het onderwijs anders in te richten. Met meer aandacht voor wat ik graag de zachte kant van het onderwijs noem. Niet de punten of programma’s, maar de cultuur, omgangsvormen en persoonlijke ondersteuning. Voelen we ons goed, veilig en inclusief? Hoe ga ik om met de uitdagingen in het leven? Die life skills moet je je eigen maken. Dat geldt voor iedereen, of je nu op het mbo zit of op de universiteit.’
U deelt regelmatig foto’s op X, voorheen Twitter, waarop te zien is dat u met en niet over hen praat.
‘Ik vind het fijn om jongeren en studenten te ontmoeten, daar steek ik bewust veel tijd in. Ik krijg er zelf veel energie van. Ze leven veel meer dan andere groepen in het hier en nu. Deze studenten pikken op wat de grote thema’s zijn en eigenlijk is dat altijd al zo geweest. Denk aan de democratisering in de jaren zestig. Jongeren hebben een meer holistische kijk op onderwijs dan anderen, en dat spreekt me erg aan.’
Dat klinkt mooi, maar studenten ervaren een grote studiedruk en moeten daarnaast ook nog een bijbaan hebben en hun sociale leven onderhouden.
‘Die druk herken ik, in de hele samenleving overigens, en die wordt versterkt door sociale media. De maatschappij is een hogedrukketel aan het worden en in mijn visie moet het onderwijs daartegen beschermen. Jongeren zijn vloeibaar, je verkent dingen en daarom ben je extra kwetsbaar voor deze druk. Je weerbaarheidsmechanismen zijn nog niet optimaal ontwikkeld en daarom is voorzichtigheid geboden. Maar ik zie ook een positieve kant.’
Welke dan?
‘Als er een plek is waar je moet leren om hiermee om te gaan, dan is het in het vervolgonderwijs. Hier doe je die vaardigheden op en leer je plannen en prioriteren. Wat ik vaak hoor, is dat ze behoefte hebben aan gereedschap om met dit soort zaken om te gaan. De hele maatschappij veranderen is lastig, maar je kunt iemand wel weerbaarder maken, in een veilige omgeving. Het is belangrijk dat je in je onderwijsinstelling op een eerlijke en open manier met elkaar kunt praten.’
Wat gaat u concreet doen?
‘Voordat het kabinet viel, is gelukkig een aantal dingen in gang gezet. De basisbeurs is terug en dat hebben we echt in een recordtempo gedaan: in een jaar en vier maanden is dat door beide Kamers geloodst. Dit zorgt voor meer financiële ruimte bij studenten. Daarnaast heb ik een voorstel gedaan om het bindend studieadvies te veranderen: maximaal dertig studiepunten in het eerste jaar, zestig in het tweede jaar. We gaan de lat niet lager leggen, maar wel de aanloop langer maken en zo de druk verminderen. Het eerste jaar komt bij velen rauw op hun dak, omdat alles nieuw is en je de weg niet kent. Iets meer tijd kan al gauw helpen.’
Waarom ging u juist op Lowlands met hen over dit soort zaken in gesprek?
‘Lowlands is op de eerste plaats een makkelijke manier om op te laden, door jongeren te ontmoeten en rond te lopen op het Lowlands Science-terrein, waar een stuk of tien hogescholen en universiteiten onderzoek doen met de bezoekers. Dat is volgens mij echt uniek. We leven in een spannende tijd. In de wetenschap leer je meer over de wereld. Maar in de wetenschap leer je ook meer over de wetenschap. Hoe praat je erover, wat is de cultuur? Dat zijn meta-onderwerpen. Lowlands is daar een uiting van. Je kunt daar dingen met elkaar delen, en een sfeer creëren die past bij de sfeer van wetenschap en onderwijs: heel erg open staan voor dingen.’
