Gefeliciteerd! Eindelijk mag u weer uw democratisch recht uitoefenen. U mag een vakje gaan inkleuren, geheel naar keuze.
Of nou ja, naar keuze. Wat weinig mensen weten, is dat uw stemgedrag allang voor een groot gedeelte vastligt. Want ook in een vrije, open, democratische samenleving zijn we van één ding slaaf: de menselijke psychologie.
Zo legde Asha ten Broeke afgelopen weekeinde in de Volkskrant uit dat onze politieke oriëntatie – links of rechts – al voor een belangrijk deel is vastgelegd bij de vorming van onze persoonlijkheid. In onze jeugd. Zelfs onze genen spelen een rol.
'Stel een leeftijdsgrens in voor euthanasie bij psychisch lijden'
We moeten terughoudender zijn met het aanbieden van euthanasie bij psychisch lijden, stelt psychiater Jim van Os. Vooral bij jonge mensen.
O, maar u heeft zich uitvoerig georiënteerd, zegt u misschien. U heeft de folders gelezen. Misschien zelfs een verkiezingsprogramma gezien. Maar wat u er niet bij zegt, is dat u heeft valsgespeeld: u bekeek alleen de folders van partijen waarop u toch al wilde gaan stemmen.
Dat komt omdat mensen de onbedwingbare neiging hebben om alleen die informatie op te pikken die aansluit bij wat ze al vinden. Als u geen liberaal bent, zult u in de VVD-brochures vooral vreselijke dingen lezen. Terwijl een VVD’er in precies dezelfde folder alleen maar hosannaverhalen vindt.
Stemgeluid
U heeft ook naar de verkiezingsdebatten gekeken, zegt u? Nou, gezellig. Alleen: als uw mening daardoor al is bijgesteld (een klein beetje), is dat niet gebeurd op inhoudelijke gronden, maar om redenen die toch behoorlijk triviaal zijn.
Bergen onderzoek wijzen uit dat zaken als de laagheid van politicus’ stemgeluid, de kleine gebaren die hij maakt, de stand van zijn schouders en de bewegingen van zijn ogen veel bepalender zijn voor ons oordeel, dan wat hij te vertellen heeft.
U maken ze niet gek: daarom heeft u ook maar een paar stemwijzers gedaan. Mooi geprobeerd, maar ook hier heeft uw hang naar zelfbevestiging – ‘confirmation bias’, zeggen psychologen – het eindoordeel bepaald. Toen u de vraag las over of we wel of niet 130 mogen rijden, wist u natuurlijk heus wel dat het over de VVD ging. En geef maar toe: bij het Kieskompas heeft u net zo lang de knopjes zitten aan- en uitvinken totdat de uitkomst aansloot bij uw politieke voorkeur.
Intussen werd u, alweer zonder het te weten, beïnvloed door de peilingen. In onder meer de Volkskrant en op deze site heeft u kunnen lezen hoezeer die uw stempotlood bijsturen. Misschien wilt u PvdA stemmen omdat dat volgens de peilingen ‘strategisch’ is; misschien bent u afgestapt van GroenLinks omdat u – alweer zo’n psychologische valkuil – niet bij de verliezers wilt horen.
Beïnvloedbaar
Zelfs in het stemhokje bent u niet veilig voor allerlei onbewuste, psychologische krachten. Er zijn studies die uitwijzen dat we in een kerk vaker CDA stemmen, en dat we met een rood stempotlood iets vaker PvdA of SP stemmen. Het is echt niet dat u dom bent of raar in uw hoofd – de menselijke geest is nu eenmaal een buitengewoon beïnvloedbaar, niet-rationeel ding.
Intussen geven de debatten, campagnes, praatprogramma’s en folders u het gevoel alsof u echt wat te kiezen heeft. Dat werkt sfeerverhogend. Maar het is vooral kiezersbedrog: in de politieke arena is de grootste leugenaar en de ergste draaikont niet een lijsttrekker – maar u zelf.
Denk daar maar eens aan, als u vandaag merkt dat uw stempotlood zo ongeveer hetzelfde hoekje van het stemformulier opzoekt als de vorige keer en de keren daarvoor. Geen nood, het ligt niet aan uw potlood. Uw keuzevrijheid is gezichtsbedrog; stemmen is heel wat anders dan kiezen.
