Worden mensen narcistisch omdat hun ouders te gemeen tegen ze zijn of juist te aardig? Beide theorieën kennen zowel voor- als tegenstanders, maar de laatste wordt ondersteund door een onlangs gepubliceerd langdurig onderzoek naar narcistische trekken bij kinderen.
Freudiaanse psychoanalytici opperden als eersten dat kinderen een al te kille opvoeding compenseren door zichzelf excessief te prijzen en lief te hebben. In de afgelopen tijd hebben anderen juist beweerd dat narcisme een tegenovergestelde oorzaak heeft: ouders die hun kinderen te veel lof toezwaaien, met als gevolg een buitenproportioneel gevoel van eigenwaarde.
Dat lijkt misschien wat meer vanzelfsprekend, maar ook de theorie van de kille opvoeding doet nog steeds opgeld onder psychoanalytici. Om dit idee te testen, hebben Eddie Brummelman en zijn collega’s van de Universiteit van Amsterdam 565 kinderen in de leeftijd van zeven tot twaalf jaar oud bestudeerd. In die periode ontstaan vaak de eerst trekken van narcisme, zoals egoïsme, egocentrisme en ijdelheid. ‘Eerder onderzoek betrof altijd volwassenen’, zegt Brummelman. ‘Wij wilden zien hoe narcisme zich in de tijd ontwikkelt.’
Dossier: Zo sport je slimmer
In het dossier 'Zo sport je slimmer' duiken we diep in sportkwesties. Ontdek wat de slimste manier is om fit(ter) te worden.
Ouderlijke warmte
Gedurende achttien maanden kregen de kinderen en hun ouders uitgebreide vragenlijsten om narcistische trekken en het gedrag van de ouders in kaart te brengen. Zo moesten de kinderen bijvoorbeeld aangeven in hoeverre ze het eens waren met stellingen als ‘mijn moeder maakt me duidelijk dat ze van me houdt’ en ‘kinderen als ik verdienen iets extra’s.’ Hoewel ouderlijke warmte geen invloed op het narcisme van de kinderen had, was er wel een klein maar significant verband in elk stadium tussen hoeveel de ouders hun kinderen prezen en hoe narcistisch de kinderen zes maanden later waren.
Omdat het om een klein effect ging, lijkt het erop dat ook andere dingen mensen egoiïstisch en egocentrisch maken. Wellicht zijn het de genen, oppert Brummelman. De correlatie maakt in ieder geval glashelder dat de theorie van de kille ouders niet deugt, zegt hij.
De jeugd van tegenwoordig
Klachten over de ‘jeugd van tegenwoordig’ zijn van alle tijden, maar als het om narcisme gaat, zou het cliché deze keer gewoon eens waar kunnen zijn.
Sinds de jaren tachtig lijken mensen echt narcistischer geworden te zijn, volgens een meta-analyse van studenten in Amerikaanse colleges.
In een voorgaand onderzoek ontwikkelden Brummelman en zijn team een schaal om te meten in hoeverre ouders hun nageslacht overwaarderen door de kinderen rekenopgaven te geven en te observeren hoezeer de ouders hun kinderen nadien prezen. ‘De overwaardeerders prijzen hun kinderen ongeacht hoe ze presteren. Bovendien overschatten ze het IQ van hun kinderen.’
Peter Fonagy, psychoanalyticus aan University College London, waarschuwt dat de zienswijze van psychoanalytici meer behelst dan ‘kille opvoeding’. Hij meent dat er een sterkere correlatie is tussen narcisme bij kinderen en onderwaardering door ouders of een gebrek aan lof waar dat wel verdiend is. In het onderzoek van Brummelman is dat niet gemeten.