Buitensporig antibioticagebruik leidt tot enorm veel doden, waarschuwt de Amerikaanse organisatie Centers for Disease Control (CDC) in een alarmerend rapport. Volgens de CDC sterven in de VS jaarlijks 23.000 mensen door resistentie tegen antibiotica. Reden om ook in Nederland de noodklok te luiden?
1 Hoe kun je resistent zijn tegen een medicijn?
Het zijn niet mensen zelf die resistent zijn tegen antibiotica, maar de bacteriën die zij met zich meetorsen. Antibiotica zoals penicilline vernietigen zowel bacteriën die een ontsteking veroorzaken als de goede bacteriën die het lichaam beschermen. Wanneer je veelvuldig antibiotica gebruikt, blijven alleen de resistente bacteriën over. Deze bacteriën kunnen zich vervolgens ongestoord voortplanten of andere bacteriën met hun resistentie ‘besmetten’. Na verloop van tijd haalt het gebruik van specifieke soorten antibiotica niets meer tegen de bacteriepopulatie uit.
‘Het is survival of the fittest in je lichaam’, zegt Jan Prins, infectiedeskundige en immunoloog en werkzaam in het AMC. ‘Resistente bacteriën zijn meestal wat slapper, in een normale situatie krijgen zij nooit de overhand in je lichaam. Dat kan alleen als je de sterkere bacteriën met antibiotica om zeep helpt.’
Duurzame methode moet meer plastic recyclebaar maken
Scheikundige Ina Vollmer heeft een nieuwe, revolutionaire techniek ontwikkeld waarmee plastic kan worden gerecycled.
2 Hoe kunnen zoveel mensen aan resistentie sterven?
Bij een aantal medische ingrepen is de kans op een ontsteking groot. Denk aan chirurgische ingrepen, chemotherapie en transplantaties. Zo’n ontsteking is relatief eenvoudig te verhelpen met antibiotica, tenzij de bacteriën die de ontsteking veroorzaken resistent zijn. In dat geval kan de ontsteking leiden tot ernstige ziekten en in sommige gevallen zelfs tot de dood.
Het rapport van de CDC schetst de ernst van het probleem. In de VS zijn jaarlijks naar schatting twee miljoen
personen ziek door resistentie, waarvan 23.000 het met hun leven moeten bekopen. In Nederland is het probleem minder groot, maar stijgt het percentage resistente bacteriën gestaag, tot wel 27 procent voor sommige antibiotica.
De vraag is vooral hoe de resistentie zo wijdverbreid kan raken. Volgens de CDC is een van de oorzaken onnodig medicijngebruik in de zorg. 50 procent van de voorgeschreven antibiotica in de VS zou niet nodig zijn. Een andere factor is het toevoegen van antibiotica aan veevoer – volgens het rapport goed voor 80 procent van het antibioticagebruik in de VS.
3 Waarom voeren we antibiotica aan vee?
Veevoer vermengd met antibiotica geeft dieren een groeivoorsprong en weerstand tegen ziekten, wat voordelig is voor de veehouder. Op het vlees komen echter resistente bacteriën terecht, die via een niet goed doorbakken stukje kip hun weg vinden naar mensen.
Nico Bondt, onderzoeker aan het Landbouw-Economisch Instituut (LEI) van de Wageningen Universiteit, nuanceert echter de alarmerende boodschap van de CDC. ‘Vee krijgt vooral traditionele soorten antibiotica toegediend, waar grotere hoeveelheden van nodig zijn. Als je dan een grote veestapel hebt, kom je al snel aan die 80 procent.’
Sinds 2006 is het binnen de EU bovendien verboden om preventief antibiotica aan veevoer toe te voegen. Veehouders moeten sindsdien met een doktersvoorschrift aantonen dat ze een ziek dier hebben voor ze de medicijnen mogen gebruiken.
Het probleem is daarmee nog niet helemaal opgelost. Bondt: ‘Veehouders dienen bijvoorbeeld medicatie aan een ziek dier toe door die op het voer te strooien. Dan heb je een grote kans dat de zieke dieren niet de juiste dosis krijgen.’ Desondanks is het antibioticagebruik in de veehouderij in Nederland sinds 2009 gehalveerd. Bondt: ‘De aandacht voor antibioticagebruik in de veehouderij is goed, maar we moeten ons niet tot dat gebied beperken. Resistentieontwikkeling is een veel breder probleem.’
4 Waarom wordt in de zorg zoveel onnodige antibiotica gebruikt?
‘Dat de helft van de antibiotica die aan mensen wordt voorgeschreven onnodig is, gaat te ver. Wel kampen we in Nederland met een toenemend resistentieprobleem’, zegt Prins, die tevens voorzitter is van de Stichting Werkgroep Antibioticabeleid (SWAB).
Het probleem ligt volgens Prins grotendeels niet bij huisartsen. ‘Zij zijn erg terughoudend met antibiotica. Nergens in Europa wordt minder antibiotica voorgeschreven dan in Nederland.’
In ziekenhuizen valt wat dat betreft meer winst te boeken, op twee manieren. Prins: ‘Ten eerste moeten ziekenhuizen het antibioticagebruik natuurlijk beter in de gaten houden. Daarnaast speelt hygiëne een grote rol. Als het aantal infecties door optimale hygiëne daalt, zijn er ook minder antibiotica nodig.’
De SWAB heeft een visiedocument opgesteld met aanbevelingen om in ziekenhuizen het gebruik van antibiotica te optimaliseren. Een van de ‘urgente’ aanbevelingen is het instellen van een speciaal antibioticateam (A-team) in ieder ziekenhuis dat het antibioticagebruik en de hygiëne scherp in de gaten houdt. Die A-teams zijn volgens de stichting per onmiddellijke ingang nodig omdat ‘ook bestaande richtlijnen niet voldoende worden nageleefd’.
5 Welk risico lopen we door de toenemende resistentie?
Het doemscenario is dat we uiteindelijk volledig resistent zijn tegen alle cruciale antibiotica en een hoop medicijnen niet meer werken. Dat is volgens zowel Bondt als Prins niet ondenkbaar. Prins: ‘Als je niets doet, komt dat moment vanzelf.’ Beiden zijn het erover eens dat alleen een nationale oplossing niet voldoende is. Bij elke buitenlandse reis nemen we onbewust een hoeveelheid resistente bacteriën in ons lichaam mee. Prins: ‘Een resistente bacterie houd je bij de grens niet tegen.’