Niet alleen mensen houden van spelen. Verrassend veel dieren, van katten tot dolfijnen, vertonen speelgedrag. Vreemd genoeg weet niemand precies wat het nut daarvan is, blijkt uit Play, Playfulness, Creativity and Innovation.
Voordat jonge chimpanseevrouwtjes hun eerste jong werpen, spelen ze vaak met stukken hout. Ze knuffelen het hout alsof ze een baby in hun armen hebben – net zoals kinderen met poppen spelen. Kittens houden schijngevechten met elkaar, ratten kietelen soortgenoten en tuimelaars kennen maar liefst 37 waterspelletjes.
Bij de meeste zoogdiersoorten, evenals bij vogels, hebben biologen een vorm van spelgedrag waargenomen. Toch bestaat op dit moment nog geen definitieve wetenschappelijke verklaring voor het ogenschijnlijk doelloze tijdverdrijf. Aangezien spelen veel energie kost, en het risico op verwondingen met zich meebrengt, vermoeden biologen wel dat spelgedrag ergens goed voor is. Maar waarvoor?
Volgens bestaande theorieën bevordert spelgedrag de sociale cohesie, behendigheid en jachtinstincten van een dier. Zonder deze hypothesen in twijfel te trekken, werpen de auteurs van Play, Playfulness, Creativity and Innovation een eigen theorie op die zowel boeiend als voor de hand liggend is. ‘We betogen dat spelgedrag een belangrijke vorm van gedrag is die creativiteit aanwakkert, en daarmee innovatie in (…) de natuur en de menselijke samenleving’, aldus de auteurs.
Ze vergelijken spelgedrag met verkenningsgedrag. ‘Normaal gesproken begint verkenningsgedrag voorzichtig. Als het individu de zaak meer en meer vertrouwt, wordt het gedrag uitvoeriger en intenser’, schrijven de auteurs. ‘Spelgedrag is echter verre van voorzichtig (…) en de uitbundigheid waarmee spelen gepaard gaat, leidt de speler naar het onbekende.’
Dolfijnen zijn daar een mooi voorbeeld van. Ze hebben een wel heel creatieve manier om vis te vangen, gebaseerd op een spel waarbij ze bellen blazen uit hun spuitgat. Door diep onder water bellen te blazen, drijven ze vissen naar het wateroppervlak – waar ze die gemakkelijker kunnen vangen. Het is moeilijk voor te stellen hoe dolfijnen zoiets hebben kunnen leren zonder dat ze het per ongeluk spelenderwijs ontdekten.
Voor mensen geldt in feite hetzelfde, betogen de auteurs. Ze geven talloze voorbeelden van mensen die hun uitmuntende prestaties herleiden tot onbelemmerd spelen. De vraag die resteert is: waarom maken we onderwijs niet net zo speels als bellenblazen?
- Play, Playfulness, Creativity and Innovation
- Patrick Bateson en Paul Martin
- Cambridge University Press
- €33,95