In Ongekende overvloed schetst nanotechnoloog Eric Drexler een meeslepend idee dat onze huidige maatschappij compleet op zijn kop zal zetten.

Overvloed OmslagStel je een wereld voor waarin iPads, auto’s en benzine niet langer worden gemaakt in fabrieken en raffinaderijen, maar in compacte machines die niet veel groter hoeven te zijn dan het product dat ze maken. Auto’s komen dan niet meer uit een enorme fabriek rollen, maar rijden in één stuk uit een machine ter grootte van een garage.

‘De technologie die zo’n toekomstbeeld tot werkelijkheid kan maken, begint op te komen, onder verschillende namen, achter de schermen, met nog een lange weg te gaan, maar toch verrassend snel’, schrijft de beroemde nanotechnoloog Eric Drexler in zijn nieuwe boek Ongekende overvloed. Het eindpunt van die ontwikkeling is volgens Drexler een wereld waarin we niets tekortkomen. De route naar die ongekende overvloed is de zogeheten ‘atomair precieze fabricage’, oftewel het bouwen van zowel hele kleine als grote structuren uit losse atomen en moleculen.

Al in 1986 schreef Drexler over deze atomair precieze fabricage in zijn veelgelezen Engines of Creation. Hij gaf die techniek een destijds nog compleet onbekende naam: nanotechnologie. Sindsdien, betoogt Drexler, is echter flink wat verwarring ontstaan over wat die door hem verzonnen term nu eigenlijk inhoudt. In Ongekende Overvloed beschrijft Drexler op overtuigende, nauwgezette en pakkende wijze hoe de definitie van nanotechnologie langzaam uitgroeide tot al het onderzoek en alle techniek die op een schaal van nanometers gebeurt.

Het gevolg is dat iets eenvoudigs als verf al nanotechnologie kan heten, enkel omdat het nanodeeltjes bevat. Tegelijkertijd, zo beschrijft Drexler, werden de vakgebieden waarin de belangrijkste doorbraken in de nanotechnologie gebeuren – de moleculaire wetenschappen – juist helemaal niet onder die noemer geschaard.

‘Als er geen historisch ongeluk had plaatsgevonden zouden de atomair precieze fabricagetechnieken van vandaag beschouwd worden als de kroonjuwelen van de nanotechnologie, bejubeld, beter gefinancierd en veel in het nieuws’, schrijft Drexler. Het liep echter anders. Het beste nanotech-onderzoek gebeurt nu ver van de spotlights, terwijl vrijwel niemand – inclusief de onderzoekers zelf – lijkt te beseffen goud in handen te hebben. Drexler laat in zijn boek op overtuigend zien hoe de huidige stand van de wetenschap al meer dan voldoende is om de weg naar atomair precieze fabricage definitief in te slaan.

Hij beschrijft onder meer hoe onderzoekers tegenwoordig afzonderlijke atomen in beeld kunnen brengen, hoe ze moleculen kunnen dwingen om een verbinding aan te gaan, hoe ze eiwitten in een door hen gekozen vorm kunnen vouwen en hoe ze de structuur en dynamiek van moleculen kunnen beschrijven op een schaal van miljoenen atomen. Met andere woorden: ook nu al maken wetenschappers routinematig ingewikkelde nano-objecten, en hebben we een goedgevulde gereedschapskist om nog complexere systemen te ontwerpen en te bouwen.

Tegelijk waarschuwt Drexler dat deze ontwikkelingen de huidige maatschappij ook flink op haar kop kunnen zetten. Nanofabricage kan bijvoorbeeld de schaarste aan natuurlijke grondstoffen oplossen, de uitstoot van schadelijke stoffen tot nul terugbrengen en ons leiden naar een wereld waar we letterlijk al het denkbare kunnen maken. Tegelijk brengen die oplossingen weer problemen met zich mee. Drexler: ‘De snelle inzet van dit soort middelen zal vooral leiden tot ernstige verstoring van de wereldeconomie, te beginnen met de mijnbouw, de productie en de handel.’

Enig minpunt aan Ongekende overvloed is dat uit de tekst niet blijkt hoe controversieel de ideeën van Drexler in de wetenschappelijke wereld zijn. Bekende tegenstanders, zoals de in 2005 overleden Nobelprijswinnaar Richard E. Smalley, hebben herhaaldelijk gemeld dat het idee van atomair precieze fabricage fundamenteel onmogelijk is – onder meer doordat vanderwaalskrachten, de kleine elektromagnetische krachten tussen atomen, het productieproces onmogelijk zouden maken.

Desondanks weet Drexler de lezer mee te voeren en enthousiast te maken voor dit idee dat in zijn woorden al snel verrassend aannemelijk klinkt. Eén ding is zeker: als fabricage op atoomprecisie de wereld definitief gaat veranderen, dan is Drexler daarbij de ideale gids.