Washington DC (VS) – Voorzichtig restaureren tast schilderijen nauwelijks aan. Moleculen lekken dan nauwelijks uit het eeuwenoude doek weg.


Ken Sutherland voerde zijn promotieonderzoek uit binnen het Molart-project van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Hij bestudeerde het effect van oplosmiddelen op oude Hollandse meesterwerken.

Restaurateurs van schilderijen zijn zeer beducht voor uitloging, ofwel het weglekken van moleculen uit de verflaag naar het oplossmiddel. De schoonmaak van schilderijen is hard nodig, omdat vernis achteruitgaat, vuil zich op een doek verzamelt en verkleuringen kunnen optreden. Organische oplosmiddelen verwijderen het vuil, maar verdwijnt daarmee dan niet een beetje van de afbeelding?
Volgens het onderzoek van Ken Sutherland aan de National Gallery Art in Washington valt het risico gelukkig mee. Hij nam monsters van schilderijen van diverse 17e-eeuwse schilderijen van Nederlandse meesters en zelfs van een 13e-eeuws paneel. Met een gaschromatograaf bepaalde hij welke moleculen voorkwamen in de gebruikte oplosmiddelen.
De oude meesters gebruikten verven vervaardigd volgens allerlei recepten, vaak op basis van lijnolie. De chemici ontdekten zoals verwacht allerlei vetzuren, mono-, di- en triglyceriden en soms relatief grote oligomeren. Die laatste moleculen ontstaan na complexe reacties in de opdrogende olie.
Als verfmonsters lang worden ondergedompeld in een oplosmiddel, is dat desastreus. Tal van verbindingen verdwijnen dan uit de verf naar het oplosmiddel, en de structuur van de verf kan zelfs veranderen, zo bleek onder een elektronenmicroscoop. Bij de nauwgezette en voorzichtige reiniging belanden daarentegen nauwelijks moleculen uit de verflaag in het oplosmiddel, zelfs geen relatief kleine, vluchtige moleculen.

Ken Sutherland, die op 25 april promoveert, waarschuwt dat dit geen vrijbrief is voor ongebreideld reinigen van schilderen. De schade kan door herhaald reinigen wel oplopen. Daarnaast is uitlogen door oplosmiddelen slechts een van de gevaren waaraan een schilderij bij de schoonmaak is blootgesteld. Door de gebruikte oplosmiddelen kan de verflaag ook gaan zwellen en zacht worden, en kunnen bestanddelen zich binnen de verflaag verplaatsen.

Erick Vermeulen