Vijf Russische stellen die doof zijn, willen DNA-bewerkingstechniek CRISPR gebruiken om een kind te krijgen dat kan horen. Dat heeft bioloog Denis Rebrikov laten weten aan de Engelstalige New Scientist. Rebrikov zal ‘over een paar weken’ contact opnemen met de Russische autoriteiten om toestemming te vragen voor het project.
‘Rebrikov is vastbesloten om ‘kiembaan-genbewerking’ uit te voeren’, zegt CRISPR-expert Gaetan Burgio van de Australian National University. Kiembaan-genbewerking wil zeggen dat de DNA-bewerking bij een individu wordt doorgegeven aan de volgende generatie. ‘Ik denk dat we hem heel serieus moeten nemen. Maar het is nog te vroeg. De risico’s zijn nog te groot’, voegt Burgio toe.
De koppels die waarmee Rebrikov contact heeft, bestaan elk uit twee mensen met een recessieve vorm van doofheid. Dat betekent dat alle kinderen van deze stellen dezelfde aandoening zouden erven. De meeste genetische ziekten zijn te voorkomen door verschillende eicellen te bevruchten en vervolgens een eicel zónder de aandoening te selecteren voor de zwangerschap. Maar voor de dove stellen is dat geen optie. Al hun nageslacht zou doof zijn. Verschillende rapporten stellen dat DNA-bewerking bij baby’s – mits het veilig gebeurt – in zulke situaties gerechtvaardigd is.
Kunnen gedachten de bron zijn van fysieke klachten?
Sebastiaan van de Water zocht uit hoe wetenschappers het nocebo-effect proberen te begrijpen en onder de duim proberen te houden.
Risicovolle procedure
Dat is precies de reden dat Rebrikov, die bij de grootste vruchtbaarheidskliniek van Rusland werkt, de dove stellen heeft benaderd. ‘Het is voor iedereen begrijpelijk dat elke baby van deze stellen doof zal zijn, als we geen gebruikmaken van genbewerking’, zegt hij.
Eind 2018 was er veel kritiek op de Chinese wetenschapper He Jiankui, die in het geheim dezelfde CRISPR-methode had gebruikt om de kinderen van vaders met hiv immuun te maken voor dit virus. Waarschijnlijk is zijn poging mislukt.
Het werk van He Jiankui is om veel redenen veroordeeld, maar de belangrijkste was dat er helemaal geen risicovolle experimentele procedure nodig is om te voorkomen dat de vaders hun kinderen met hiv besmetten. Er zijn ook andere, beproefde methoden beschikbaar. Datzelfde geldt niet voor de dove stellen, wat het gebruik van CRISPR in dit geval wellicht meer rechtvaardigt.
In juni rapporteerde vakblad Nature dat Rebrikov CRISPR wilde gebruiken om eveneens kinderen met hiv- immuniteit te creëren – dit keer voor stellen waarbij de moeder hiv-positief is. In tegenstelling tot He Jiankui bespreekt Rebrikov zijn plannen van tevoren in het openbaar. Deskundigen wezen er toen echter opnieuw op dat er in zo’n geval geen noodzaak is voor een risicovolle genbewerking.
Recessief doofheidsgen
Nu heeft Rebrikov New Scientist verteld dat hij wil voorkomen dat kinderen doofheid erven die voortkomt uit een mutatie in het GJB2-gen. In West-Siberië missen veel mensen een DNA-letter op positie 35 van dit gen. Als dat het geval is voor één gen dat je van je ouders erft, heeft het geen effect. Maar wie deze mutatie van beide ouders krijgt, ontwikkelt nooit het vermogen om te horen.
Rebrikov heeft vijf stellen gevonden waarbij beide ouders doof zijn vanwege de mutatie, en die niet willen dat hun kinderen ook doof zijn. Hij wil CRISPR gebruiken om de genmutatie te corrigeren in ivf-embryo’s. De embryo’s zullen de mutatie in beide exemplaren van hun GJB2-genen hebben. Het corrigeren van één gen-exemplaar is genoeg om doofheid te voorkomen.
‘Technisch gezien is het haalbaar’, stelt Burgio.
Medische noodzaak?
In november bracht de wetenschappelijke gemeenschap een verklaring uit waarin staat dat genoombewerking acceptabel is als de risico’s onder controle zijn, en als het werk aan strenge criteria voldoet. Een van die criteria is dat het om ‘een medische noodzaak’ moet gaan en dat er geen ‘redelijke alternatieven’ voor de behandeling bestaan.
De vijf koppels hebben geen andere keuze als ze willen dat hun biologische kinderen kunnen horen. Toch zal niet iedereen het erover eens zijn dat er een medische noodzaak is. Doofheid is geen levensbedreigende aandoening. Het is zelfs zo dat sommige mensen die doof zijn dat niet beschouwen als een handicap. Zij willen dat hun kinderen de aandoening erven om de dovencultuur te behouden.
Bovendien zijn de risico’s van CRISPR nog allerminst onder controle. Er is geen garantie dat kinderen met bewerkte genen geen onbedoelde mutaties krijgen. Het is ook niet zeker dat het gecorrigeerde gen netjes in elke cel in het lichaam voorkomt.
‘We blijven erbij dat het klinisch gebruik van kiembaan-genbewerking op dit moment onverantwoord is’, aldus de verklaring van de wetenschappelijke gemeenschap uit november.
Niets te verliezen
‘De eerste menselijke proeven zouden moeten worden uitgevoerd op embryo’s of baby’s die niets te verliezen hebben – kinderen met fatale aandoeningen’, zegt bio-ethicus Julian Savulescu van de Universiteit van Oxford. ‘Je moet er niet aan beginnen met een embryo dat ook zonder DNA-bewerking een vrij normaal leven kan leiden.’
Waarom probeert Rebrikov niet de kritiek te vermijden door ernstigere genetische aandoeningen aan te pakken? De reden is dat mensen met ernstige recessieve aandoeningen zich vrijwel nooit in dezelfde situatie bevinden als de vijf dove stellen. Neem bijvoorbeeld mensen met taaislijmziekte: zij sterven meestal jong en worden actief ontmoedigd om samen een relatie te beginnen, om te voorkomen dat ze de bacteriën die hun longen infecteren uitwisselen.
Savulescu vindt dat de eerste genbewerkingsproeven moeten gebeuren bij kinderen die fatale aandoeningen kunnen erven, zoals de ziekte van Tay-Sachs, waarbij de ouders weigeren te kiezen voor het embryoselectie omdat ze op religieuze gronden tegen het vernietigen van embryo’s zijn.
Mocht kiembaan-genbewerking in de toekomst veilig blijken, dan vindt Savulescu dat het moreel verdedigbaar is om het te gebruiken om aandoeningen zoals doofheid te voorkomen.
