Cambridge, Ma. (VS) – De röntgensatelliet Chandra leverde nieuw bewijs voor het bestaan middelgewicht zwarte gaten. In het sterrenstelsel M82 ontwaarde de satelliet de ‘missink link’ tussen de vlieggewicht en zwaargewicht zwarte ganten.


Op een afstand van zeshonderd lichtjaar bevindt zich in het sterrenstelsel M82 een zwart gat. Het heeft vijfhonderdmaal de massa van de Zon, maar is niet groter dan de Maan. “Niemand was er ooit zeker van dat zulke zwarte gaten bestonden, met name buiten de kernen van sterrenstelsels”, licht Martin Ward van de universiteit van Leicester toe. “Dit opent een totaal nieuw onderzoeksveld”.
Het M82-stelsel verkreeg zijn naam bijna 220 jaar gelden, toen de Franse astronoom Charles Messier een catalogus maakte van sterrenstelsels en nevels. Het nu gevonden zwarte gat in dit sterrenstelsel moet onder zeer extreme omstandigheden zijn ontstaan, zoals het instorten van een superzware hyperster of het versmelten van vele kleine zwarte gaten.
“Dit zwarte gat kan eventueel belanden in het centrum v an het sterrenstelsel, waar het dan kan uitgroeien tot een supermassief zwart gat”, verklaart dr Hironori Matsumoto, verbonden aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in Cambridge.

Twee röntgenopnamen tonen hoe de intensiteit van het nieuwgevonden zwarte gat in M82 verandert.

Al eerder hadden de Duits-Amerikaanse röntgensatelliet ROSA en een Japanse satelliet aanwijzingen gevonden voor het zwarte gat. De doorbraak kwam toen onderzoekers hoge-resolutie-opnamen van Chandra vergeleken met opnamen gemaakt in andere straling, zoals zichtbaar licht, radiostraling en infrarood. Ze stelden vast dat de röntgenstralen van een enkele, heldere bron afkomstig waren. In acht maanden tijd steeg het signaal van de bron naar een piek en nam daarop weer langzaam af. Bovendien varieerde de intensiteit van de röntgenstraling in een cyclus van zeshonderd seconden. “Dat flikkerende röntgenlicht lijkt op de welbekende kenmerken van zwarte gaten die gas van een naburige ster of nevel opslokken”, vertelt dr Philip Kaaret van het Harvard Smithsonian Center for Astrophysics. Waarnemingen met de Japanse Nobeyama Millimeter tonen grote, uitzettende superbellen van gas rondom het zwarte gat. Dat fenomeen vergt net zoveel energie als enkele duizenden supernova’s.
De Melkweg zou dergelijke zwarte gaten met een middelgewicht kunnen hebben gevormd tijdens perioden van sterke sterrenvorming. Honderden van deze massieve zwarte gaten kunnen onzichtbaar in ons sterrenstelsel verblijven, naast het dozijn bekende zwarte gaten en het superzware zwarte gat in de kern van de Melkweg.

Erick Vermeulen