Katlenburg-Lindau (D) – Wetenschappers van het Max-Planck-Institut für Aeronomie presenteerden op 31 juli een revolutionair nieuw overzicht van het ultraviolette spectrum van de zon.


Met het meetinstrument SUMER (Solar Ultraviolet Measurements of Emitted Radiation) aan boord van het ruimtevaartuig SOHO (Solar and Heliospheric Observatory) kon een internationaal team van astronomen een zogenaamde spectrale atlas van de Zon samenstellen. Een dergelijk overzicht van het spectrum is voor elke ster uniek en geeft informatie over specifieke eigenschappen van de ster, zoals massa, elementaire samenstelling, leeftijd en rotatiesnelheid.
De nieuwe spectrale atlas laat meer dan elfhonderd verschillende emissielijnen zien in het gebied van golflengten tussen 67 en 160,9 nanometer. Meer dan honderdvijftig van deze lijnen waren in het zonnespectrum nog nooit eerder waargenomen en geïdentificeerd. “Dezelfde emissielijnen zie je bij veel andere sterren,” vertelt dr Werner Curdt, de astronoom die de resultaten presenteerde. “Daarom geven deze data niet alleen informatie over de Zon, maar ook over andere sterren.”
De eerste waarnemingen aan het zichtbare spectrum van de Zon dateren van zo'n tweehonderd jaar geleden, toen de Engelse astronoom Woolaston zwarte lijnen ontdekte in het zichtbare zonnespectrum. In 1859 ontdekte de Duitser Kirchoff dat deze lijnen ontstaan doordat het zichtbare licht van verschillende golflengten geabsorbeerd wordt door atomen en ionen van diverse elementen in de atmosfeer van de Zon. Sindsdien speelt de spectroscopie, die inzicht verschaft in de interacties tussen elementen en licht van verschillende golflengten, een centrale rol in de astronomie. Zo ontdekte men bijvoorbeeld helium als bestanddeel van de Zon lang voordat het element op Aarde bekend was.
De atmosfeer van de Aarde absorbeert vrijwel alle ultraviolette straling van de Zon. Astronomen konden daardoor pas de spectrale samenstelling van ultraviolet licht onderzoeken toen er ruimtevaartuigen en satellieten waren. In tegenstelling tot het zichtbare spectrum, dat voornamelijk de karakteristieke absorptielijnen vertoont, zijn het in het ultraviolette spectrum juist emissielijnen die overheersen. Deze emissielijnen zijn geassocieerd met atomen en ionen die in temperatuur variëren tussen de zesduizend en twee miljoen kelvin.

Nienke Beintema

Spectrale atlas van de Zon tussen 76 en 82 nanometer.