Ivo van Vulpen is een van de initiatiefnemers van de ‘muurformules’ in Leiden die vandaag onthuld worden. Met deze kunstwerken willen Van Vulpen en consorten voorbijgangers zich laten verwonderen over de schoonheid van de wetenschap. ‘Misschien begrijp je het niet meteen, maar het prikkelt wel.’
Sinds eind 2015 prijkt op een muur van Museum Boerhaave in Leiden de Einstein-veldvergelijking. En vanaf vandaag verrijken ook de brekingswet van Snellius en de Lorentzkracht het straatbeeld van de wetenschappelijke stad. Deeltjesfysicus Ivo van Vulpen is met collega Sense Jan van der Molen en kunstenaars Jan Willem Bruins en Ben Walenkamp van stichting Tegen-Beeld verantwoordelijk voor het tot stand komen van de muurformules. ‘Het is een klein wonder dat twee alfa’s en twee bèta’s elke keer weer samen tot een mooi ontwerp voor de formules en bijbehorende beelden komen.’
Hoe kwam u op het idee voor de muurformules?
‘Ik verhuisde vanuit Utrecht naar Leiden en zag daar gedichten op muren, op een prachtige kunstzinnige manier aangebracht. Ze waren bovendien allemaal in de oorspronkelijke taal opgeschreven: Russisch, Frans, Japans enzovoort. Daardoor begrijp je ze niet meteen, maar ze verwonderen en prikkelen wel. Ik bedacht toen dat wij als natuurkundigen eigenlijk hetzelfde doen. We beschrijven de natuur in de vorm van formules en niet iedereen kan die taal lezen. Het leek me mooi om op dezelfde manier deze formules op muren te zetten, zodat mensen ze ineens tegenkomen en zich erover kunnen verwonderen.
Hoe house zich ontwikkelde in Europa en de VS
De muziekstroming house sloeg in de jaren tachtig aan in Europa, maar niet in de Verenigde Staten. Cultuursocioloog Rens Wilderom ontrafelde waarom.
‘Dit idee sprak ik uit tijdens een avond in het Studium Generale in Leiden, eind 2014. Daar waren journalisten van Leidsch Dagblad aanwezig die het oppikten. Via een artikel in die krant ben ik in contact gekomen met de kunstenaars van stichting Tegen-Beeld die achter de muurgedichten zaten. De wethouder was meteen enthousiast over het idee en ook de universiteit en enkele andere instellingen wilden graag meewerken. Het ging allemaal veel makkelijker dan ik had gedacht.’
Hoe is de keus voor de formules gemaakt?
‘De eerste formule was de Einstein-veldvergelijking, die de kromming van de ruimte als gevolg van aanwezige massa en energie vastlegt. Deze staat op de muur van het Boerhaave Museum. Dat had twee redenen: we kenden de directeur van het museum en we waren precies op tijd om de formule te kunnen onthullen tijdens het honderdjarig bestaan van Einsteins relativiteitstheorie in november 2015. Daarnaast had Einstein een band met Leiden. Hij kwam er vaak en was er bijzonder hoogleraar.
‘Leiden heeft een geschiedenis die vol zit met grote bèta-wetenschappers. De twee nieuwe muurformules zijn dan ook van natuurkundigen die hoogleraar waren in deze stad. De brekingswet van Snellius, die de breking van licht in een glas water beschrijft, werd bedacht door Willebrord Snel van Royen. En de Lorentzkracht, de kracht die een magnetisch veld uitoefent op een bewegende lading, zoals een rondvliegend elektron, kwam van Hendrik Lorentz. Het dus zijn formules uit Leiden in Leiden.’
Komen er nog meer formules bij?
‘In totaal komen er ongeveer tien formules op muren door heel Leiden. Zo zullen binnenkort de Van der Waalsvergelijking en de slinger van Huygens verschijnen. De rest houden we nog geheim, zodat de verrassing groter is. We hopen dat de muurformules over ongeveer een jaar allemaal af zijn.’
Zijn er al plannen voor muurformules in andere steden?
‘Voorlopig houden wij het bij Leiden. We hopen wel door dit project mooi neer te zetten in Leiden, andere steden te inspireren. Hoe meer bèta in de wereld hoe beter.’