De mogelijkheid van hoofdtransplantatie roept nogal wat ethische vragen op. En die kunnen maar beter beantwoord zijn voordat er iemand echt aan het knutselen slaat.

Foto: Severin St. Martin
Voordat de eerste hoofdtransplantatie wordt uitgevoerd, moeten we eerst een aantal ethische vragen beantwoorden. Foto: Severin St. Martin

Longtransplantaties bieden longpatiënten al jaren lang kans op een beter leven. Een brandwond wordt opgelapt met een stuk nieuwe huid en meer dan 10.000 mensen in Nederland hebben al een donornier ontvangen. Transplantaties komen steeds vaker voor en de kans op een geslaagde operatie blijft groeien.

Olifantenhoofd

Wellicht blijven transplantaties niet beperkt tot het vervangen van losse organen en lichaamsdelen. Volgens chirurg Sergio Canavero is het binnen twee jaar mogelijk een levend hoofd op een donorlichaam te plaatsen. Hij deelt dit toekomstbeeld nu met de wereld om een debat op gang te brengen over de praktische en ethische consequenties.

Simon van Gaal: ‘Te veel stress voor een topprestatie is niet goed, te weinig opwinding ook niet’
LEES OOK

Simon van Gaal: ‘Te veel stress voor een topprestatie is niet goed, te weinig opwinding ook niet’

Wetenschappers van de Universiteit van Amsterdam hebben in kaart gebracht wat de optimale stand van het brein is om zo goed m ...

Het thema hoofdtransplantaties spreekt al eeuwen tot de verbeelding. Zo beschrijft een hindoeïstische vertelling de god Ganesha, die door zijn vader werd onthoofd en weer tot leven kwam dankzij het gedoneerde hoofd van een olifant. De Amerikaanse schrijver H.P. Lovecraft bracht in de jaren ’20 verhalen uit waarin afgehakte hoofden werden bewaard in een ‘vat met pulpachtig reptielenweefsel’ en vervolgens werden vastgezet op verse lichamen. En vandaag de dag spelen hoofden en hersenen op sterk water steevast een rol in horror en comedy.

Voorstanders opperen transplantatie van hoofden als oplossing voor ongeneselijke vormen van kanker, dwarslaesies en de ziekte ALS. Maar mocht het ooit zo ver komen, moeten we het dan wel willen? Het wordt in ieder geval geen aangename discussie. Veel specialisten noemen Canavero’s ideeën onwaarschijnlijk en onethisch, en willen niet verder speculeren. Misschien omdat de chirurg nog wat duidelijk moet maken over een aantal details van zijn protocol.

Zelfbeeld

Het idee van de chirurg klinkt niet erg geloofwaardig. Maar aan de andere kant: elke nieuwe transplantatietechniek die we toepassen, voelde in eerste instantie onwennig aan. Wantrouwen verandert al snel in waardering als blijkt wat een nieuw lichaamsdeel kan doen voor de kwaliteit van leven.

Toch hebben ethici een punt. Elke poging, zelfs wanneer die mislukt, brengt serieuze vragen met zich mee. Om te beginnen weten we niet hoe een gedoneerd lichaam voelt. Bij orgaandonatie gaat het om interne functies, maar via ons lichaam hebben we  interactie met de wereld. Bovendien is het onlosmakelijk verbonden met ons zelfbeeld. En dan is er nog de vraag wie er in aanmerking komt voor de procedure. Mensen met terminale ziekten of een ingrijpende lichamelijke beperking komen als eerste aan de beurt. Maar hoe zit dat met mensen met identiteitsproblemen? Patiënten die BDD hebben, ook wel ‘ingebeelde lelijkheid’ genoemd, gaan soms tot het uiterste voor het gewenste lichaam. Zetten zij straks alles op alles om hun lijf in te wisselen voor dat van een ander?

Protest 

En als de operatie succesvol is, hoe beïnvloedt deze wisseltruc dan onze ideeën over het einde van ons leven? Degenen die hun hoofd willen invriezen met de hoop op een wederopstanding, zijn wellicht nu een stap dichter bij hun doel. Kunnen we op een dag met een nieuw lichaam ons leven verlengen?

Uit het verleden blijkt dat er flinke protesten kunnen ontstaan wanneer de eerste operatie in de planning staat. Dan is het maar beter als de discussie vast gehouden is voordat één individu er het mikpunt van wordt.

Lees ook: