De Naegleria fowleri, ook wel de hersenetende amoebe genaamd, werkt zich via de neus de hersenen in en doet zich daar tegoed aan je grijze massa. Toch is het niet het geknabbel aan je brein dat je de kop kan kosten. Juist je eigen immuunreactie heeft in de hersenen dodelijke gevolgen.

Hersenontsteking veroorzaakt door de hersenetende amoebe. Foto: CDC
Hersenontsteking veroorzaakt door de hersenetende amoebe. Foto: CDC

De hersenetende amoebe komt voor in warme zoetwatermeren en –rivieren over de hele wereld. Mensen die gaan zwemmen hebben de kans water in hun neus te krijgen met de amoebe erin. De amoebe gaat dan op zoek naar het zenuwstelsel waar hij zenuwcellen opeet en eiwitten uitscheidt die andere cellen stukmaken.

Chemicus Sijbren Otto wil in het lab leven maken uit dode chemische soep, en is al aardig op weg
LEES OOK

Chemicus Sijbren Otto wil in het lab leven maken uit dode chemische soep, en is al aardig op weg

Chemicus Sijbren Otto is met een mirakelstuk bezig: hij probeert in zijn Groningse lab leven te kweken uit een levenloze, chemische soep. Onlangs ontv ...

Het immuunsysteem gaat in de tegenaanval en overspoelt de hersenen met immuuncellen, waardoor de hersenen ontstoken raken en opzwellen. Deze strategie werkt echter maar zelden. Van de 132 Amerikanen die geïnfecteerd werden sinds 1962 overleefden er slechts drie.

De hersenetende amoebe komt op andere plekken op de wereld nog veel meer voor. ‘In Pakistan vallen er ongeveer twintig doden per jaar’, zegt biomedicus Abdul Mannan Baig.

Een andere aanpak

Er is geen standaardbehandeling. Dokters in de VS probeerden onlangs de amoeben te doden met liltefosine, een drug die werkt tegen de Leishmania, een parasiet die de huid infecteert. Maar Mannan denkt dat een andere aanpak nodig is omdat onze eigen immuunreactie meer schade lijkt te doen dan de amoebe zelf.

De enzymen die de immuuncellen op de hersenen loslaten om de infectie te bestrijden, doen volgens Mannan schade aan het hersenweefsel. En de zwelling van de hersenen kan de hersenstam verdrukken, waardoor de hersenen niet meer met het lichaam kunnen communiceren.

Om zijn theorie te testen onderzocht Mannan hersencellen in kweekbakjes. Hij vergeleek hoe lang de hersencellen het tegen de hersenetende amoebe overleefden met en zonder hulp van immuuncellen. Het bleek dat hersencellen zonder hulp van immuuncellen ongeveer acht uur langer overleefden.

Mannan suggereert dat mensen met een amoebe-infectie eerst behandeld moeten worden met medicatie die het immuunsysteem onderdrukt, en pas daarna met medicatie gericht op de amoebe zelf. Jennifer Cope van de Amerikaanse Center of Disease Control ondersteunt dit idee. ‘Het is het waard om deze behandeling te testen. Het is echter wel moeilijk omdat de infectie zeldzaam is.’

Infecties op onverwachte plaatsen

De drie levensfasen van de Naegleria fowleri. Foto; CDC
De drie levensfasen van de Naegleria fowleri. Foto: CDC

Door het opwarmende klimaat komt de infectie meer voor. Sinds de jaren zestig is er geen stijging in het aantal infecties geweest, maar wel komen in toenemende mate infecties voor op onverwachte plaatsen – in het noorden van de noordelijke Amerikaanse staat Minnesota bijvoorbeeld. ‘Voor het eerst is iemand in de VS geïnfecteerd geraakt via drinkwater. We moeten deze gevallen goed in de gaten houden’, aldus Cope.

In Nederland zijn tot op heden geen gevallen van infectie bekend. Wel is de amoebe één keer aangetroffen in het koelwater van een elektriciteitscentrale. In België zijn wel mensen overleden aan de amoebe-infectie, wederom veroorzaakt door koelwater waar de amoebe in voorkwam. In de jaren zeventig overleden enkele kinderen na een middagje zwemmen in een vijver waarin koelwater met de amoebe was geloosd.

Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief. 

Lees ook: