Dwingeloo (NL) – Fokker Space uit Leiden en het Kennisinstituut ASTRON in Dwingeloo ontwikkelen samen in het prestigieuze LOFAR-project een telescoop bestaande uit dertienduizend antennes.


Met een honderdtal antennestations in Noord-Nederland wil ASTRON, een sterrenkundig instituut met honderdtwintig werknemers dat onder meer de Synthese Radio Telescoop in Westerbork exploiteert, in Noord-Nederland een nieuwe softwaretelescoop bouwen. Die stations verzamelen de gegevens van in totaal dertienduizend antennes. Een cluster van computers verwerkt de grote stroom meetgegevens en maakt die via internet beschikbaar.
LOFAR, ofwel Low Frequency Array, heet deze eerste softwaretelescoop ter wereld. De signalen worden namelijk niet met analoge elektronica, maar door computerprogramma’s verwerkt. De signalen zijn afkomstig uit het gehele lage-frequentiegebied, van 10 MHz tot 250 MHz. Niet eerder was dit frequentiegebied toegankelijk voor wetenschappelijk onderzoek met de verwachte hoge gevoeligheid en scherpte. Voor toekomstige onderzoeksprogramma’s, zoals de ontwikkeling van het nieuwe type radiotelescoop Square Kilometer Array, vormt het LOFAR-project een belangrijke technische vingeroefening. Ook in dat internationale project moeten computers de signalen van vele antennes verwerken.
Fokker Space, het grootste ruimtevaartbedrijf in Nederland, ontwerpt voor de LOFAR-telescoop ondermeer een systeem dat de planning en uitvoering van waarnemingen regelt. Nieuw is dat de telescoop gelijktijdig in vele richtingen kan kijken, waar normale schotelantennes een beperkt blikveld hebben. Bovendien kan LOFAR snel reageren op signalen van buitenaf, en zo nodig een lopend meetprogramma onderbreken om bijzondere, kortdurende verschijnselen waar te nemen.

Erick Vermeulen