In het oude Egypte was bier een eerste levensbehoefte. In het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden staat een moderne versie van het brouwsel op het menu.
Egyptenaren dronken, van jong tot oud, de hele dag bier: bij het ontbijt, bij de lunch en bij het avondeten. Hoe belangrijk de drank was in het dagelijks leven, wordt niet alleen duidelijk uit de talloze teruggevonden bierkruiken, maar ook uit veel afbeeldingen, vooral in graven.
Naast de directe familie – echtgenoten, kinderen en grootouders – werd op dergelijke stèles ook de plaatselijke bierbrouwer uitgehakt, met ernaast zijn naam in hiërogliefen. ‘Zodat de overledene in het hiernamaals tot in de eeuwigheid kon worden voorzien van een dagelijkse hoeveelheid bier’, zegt Lara Weiss, conservator
Egypte van het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden. De Egyptenaren hadden zelfs een speciale biergodin, Menqet.
AI-assistent kan 113-hulpverlening ondersteunen
Dataspecialist Salim Salmi maakte een AI-tool die 113-hulpverleners ondersteunt.
Drab door een rietje
De brouwers beeldden op de stèles delen van het brouwproces uit en ook uit teksten is het een en ander af te leiden. Maar een volwaardig recept van bier zoals het in de tijd van de farao’s gebrouwen werd, is niet bewaard gebleven. Janko Duinker, egyptoloog en cultureel ondernemer, kwam met het idee voor Hnq.t (spreek uit Hènkèt).
‘Bier zoals het toen werd gedronken, lijkt in elk geval in weinig op wat er tegenwoordig in het café uit de tap komt. Het was een soort pap, bestaande uit water, brood, granen en kruiden, dat door natuurlijke vergisting alcoholhoudend werd. Gist als toevoeging kenden de Egyptenaren niet. Ze dronken het, zo weten we uit afbeeldingen, vaak door een soort rietje.’
Duinker heeft het tijdens zijn studie eens gemaakt en geproefd. ‘Het was drabbig en had een weeïge smaak, absoluut niet lekker. Logisch, want ook hop ontbrak in Egyptisch bier en dat is in ons bier een van de belangrijkste smaakmakers.’
Een van de mysteries rond het bier uit de oudheid is het alcoholpercentage. ‘Dat zal hoogstwaarschijnlijk lager hebben gelegen dan het pilsje nu, dat rond de vijf à zes procent is, maar je kon er evengoed flink dronken van worden.’
Dadels en koriander
In verschillende teruggevonden teksten wordt daarnaar verwezen: ‘Ik heb vernomen dat je je schrijversopleiding verwaarloost en je vergaat in vermaak, dat je om de huizen trekt en er een walm van bier achter je aan waait’. En: ‘Bier ontmant je en maakt je geest onrustig’. In sommige graven staan zelfs van dronkenschap kotsende mensen afgebeeld.
Duinker is samen met de Leidse brouwerij Pronck een jaar bezig geweest met de ontwikkeling van Hnq.t. Hij noemt het een eigentijdse variant, geïnspireerd op oud-Egyptisch bier. ‘Zelfs dat was niet eenvoudig. We gingen eerst aan de slag met de oorspronkelijke Egyptische granen kamut en emmer, maar die bleken zo hard dat ze onmogelijk goed te vermouten waren.’
‘Tenslotte hebben we voor spelt gekozen, per slot van rekening ook een oergraan. Ook moest er hop bij, want anders zou nóg niemand het lusten. Egyptenaren voegden vaak kruiden of vruchten zoals dadels en koriander als smaakmakers toe. Wij hebben in Hnq.t gekozen voor koriander.’
Koninginnen van de Nijl
Het Hnq.t-bier is gebrouwen ter gelegenheid van de tentoonstelling Koninginnen van de Nijl in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. De tentoonstelling vertelt het verhaal van de beroemde koninginnen uit het Nieuwe Rijk (1537-1077 voor Christus), van wie Nefertari, Hatsjepsoet en Nefertiti de bekendsten zijn.
Onder de objecten, bijna alle afkomstig uit het Museo Egizio in Turijn, zijn portretten van de verschillende koninginnen, godenbeelden en giften en de sarcofaag uit het graf van Nefertari in de Vallei der Koninginnen in Luxor. Ook zijn werktuigen en op kalksteen getekende schetsen te zien van de vaklui die de grafkelders van de farao’s uithakten en decoreerden, waaronder hamers, beitels, verfpaletten, kwasten,schetsen en olielampen.
De tentoonstelling duurt tot en met 17 april 2017.