Een bloembol zit vol nuttige grondstoffen die kunnen worden gebruikt in voeding, geur- en smaakstoffen en zelfs in medicijnen. Is het gedaan met de bol als sierteeltproduct?
De teelt van tulpen, narcissen, lelies en hyacinten levert elk jaar dertienduizend ton restafval op. Dat afval wordt voornamelijk verwerkt tot compost, maar in toenemende mate ook gebruikt voor de productie van biogas. ‘Dat is al een trapje hoger op de ladder van ‘valorisatie’,’ zegt Henk Gude, senior onderzoeker bij Praktijkonderzoek Plant en Omgeving Bloembollen te Lisse. ‘De bollenboer hoeft niet altijd meer te betalen voor afvoer en krijgt er soms zelfs geld voor. We zoeken naar andere manieren om een meerwaarde te geven aan bloembollen.’
Galanthamine
Hoogst op de ladder van duurzaam gebruik van het bloembollenafval staat medicijngrondstofwinning, dat brengt het meeste geld op. Zo bevatten narcissen galanthamine, een stof waaruit een medicijn wordt gemaakt om de ziekte van Alzheimer af te remmen. Dit middel, dat beter werkt dan gangbare medicijnen, is door het Belgische bedrijf Janssen Farmaceutica ontwikkeld, samen met een Engels bedrijf. Een handjevol Engelse en Nederlandse bollenboeren telen narcissen voor dit doel. Gude: ‘Een bol brengt nu ongeveer net zo veel op voor het winnen van galanthamine als voor bloemproductie. Een kleine stijging van het gehalte zou de teelt voor galanthamine nog aantrekkelijker maken. Veredelaars werken daaraan.’
‘De mooiste dingen ontdek je door er niet specifiek naar te zoeken’
Medisch bioloog Yvette van Kooyk wil het immuunsysteem leren kankercellen aan te vallen door hun suikerjas-vermomming weg te knippen.
Iris Sommer
€ 18,95
Bestel in onze webshop
Hoewel de narcis op dit moment de enige bolsoort is die speciaal wordt geteeld voor medicijnproductie, hebben Gude en zijn collega’s al een hele lijst samengesteld met stoffen in bolgewassen die een aangetoonde werking hebben tegen ziekten. Het gaat hierbij onder andere om het bij te hoge dosering giftige lycorine, dat kan worden gebruikt bij de behandeling van tumoren. Verwante verbindingen als pancratistatine en narciclasine hebben eveneens bewezen geneeskundige waarde. De laatste is een ontstekingsremmer.Verder zitten er in bollen lectines, suikers bindende eiwitten die het hiv-virus kunnen afremmen. Gude: ‘Eerlijk gezegd ben ik pessimistisch over het tot medicijn brengen van die stoffen. Reden is dat de fabrikant eerst een lastig en langdurig miljoenentraject moet afleggen om het middel te mogen registreren. Bovendien moet je een zuiver eindproduct kunnen garanderen. Galanthamine uit narcis is voorlopig een positieve uitzondering.’
Cosmetica
De sector mikt vooralsnog lager op de verduurzamingsladder. Zo werken bepaalde stoffen uit narcis en tulp tegen bacterieziekten in de land- en tuinbouw.Om de strenge regelgeving voor toelating te omzeilen brengen fabrikanten ruwe extracten van siergewassen als bodemverbeteraar of plantversterker op de markt. Andere stoffen houden spint, meeldauwen bladluis onder de duim. Gude: ‘In het plantafval, dat ontstaat bij het koppen van de bollen in het voorjaar, zitten interessante geur- en kleurstoffen. Welke dat zijn, moet ik onder de pet houden, want we zijn nog op zoek naar afnemers in de hoek van cosmetica.’
Ook de voedingssector is een optie. ‘Bollen zijn voedzaam en gezond,’ zegt Gude. ‘Tulpenbollen werden gegeten in de hongerwinter en in Japan worden allerlei gerechten bereid met leliebollen. Stoffen die mogelijk bijdragen aan de gezondheid zijn flavonoïden en carotenoïden, waarvan is aangetoond dat ze het verouderingsproces afremmen. Je wordt gezond oud als je die binnenkrijgt. Voorwaarde is wel dat de teelt schoon moet zijn, dus zonder bestrijdingsmiddelen en zo min mogelijk meststoffen.’
Niet alle bollen zijn eetbaar, waarschuwt Gude. ‘Aan de rand van bollenvelden zie je dat konijnen en herten gek zijn op tulpen, maar narcissen laten ze staan. Dat komt door de giftige alkaloïden, zoals het eerdergenoemde lycorine, die alleen in lage doses geneeskrachtig zijn.’ Actieve plantenstoffen met antibacteriële werking kunnen ook aan veevoer worden toegevoegd als alternatief voor antibiotica. Loof en bollen zijn verder rijk aan koolhydraten en bevatten waardevolle micronutriënten als vitamines en antioxidanten, wat ze bijvoorbeeld zeer geschikt maakt als varkensvoer.
Verdienmodel
Desgevraagd kan Gude niet zeggen wat de kansrijkste toepassing is van hoogwaardige stoffen uit de bollen. ‘We weten als onderzoekers aardig wat erin zit. Maar om die componenten te vermarkten is een nieuw verdienmodel nodig, waarbij vraag en aanbod op elkaar afgestemd zijn. Daar zit nu de grootste uitdaging.’
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook: