Britse onderzoekers testen de therapeutische eigenschappen van hallucinogene middelen. Een daarvan is lsd.
Lsd-therapie is niets nieuws. Kort na de Tweede Wereldoorlog experimenteerden psychotherapeuten ook al met het middel bij de behandeling van mensen met een oorlogstrauma. Een van die therapeuten was de Nederlandse psychiater Jan Bastiaans.
Toen hij het middel voor het eerst gebruikte, was het nog niet een verboden drug, maar tegen de tijd dat hij met pensioen ging, stond lsd op de lijst van gereguleerde middelen en was er een sterk verzet tegen het gebruik van het psychedelicum. In Groot-Brittannië wordt de draad nu weer opgepakt, zij het onder veel stringentere wetenschappelijke omstandigheden.
‘Depressie zit niet alleen in het hoofd, maar in het hele lichaam’
Psychiatrisch epidemioloog Brenda Penninx onderzoekt het verband tussen mentale en lichamelijke gezondheid.
Onder invloed
Onder invloed van lsd en gelijksoortige hallucinogene stoffen veranderen waarneming, emoties en bewustzijn. Gedachten worden fantasierijker en nieuwe inzichten komen op, terwijl een activiteit als klokkijken opeens niet meer lukt.
Informatie stroomt in lussen
“Dat komt doordat lsd het filter in ons brein verruimt,” vertelt Ruud Kortekaas, als neurowetenschapper verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Groningen. “Informatie stroomt in lussen langs verschillende hersenstations, waarbij het eindpunt feedback geeft op het beginpunt. Als je informatie rondstuurt in een lus, heb je ook een rem nodig; anders gaat het rondzingen en elkaar overschreeuwen– precies wat tijdens een lsd-trip gebeurt.”
Vrijwilligers
In Londen laten hersenonderzoekers proefpersonen onder invloed van lsd en andere hallucinogenen in een scanner liggen om te zien wat precies in hun hersenen gebeurt.“We doen twee onderzoeken: bij gezonde vrijwilligers en bij mensen met depressie,” zegt de Nederlandse promovendus en neurowetenschapper Mendel Kaelen. “Bij het onderzoek onder de vrijwilligers kijken we naar het acute effect van lsd op de spontane hersenactiviteit, dat wil zeggen wanneer je niet gericht met een taak of activiteit bezig bent.”
In rust volgt ons brein vaste verbindingspatronen tussen hersengebieden. We relateren deze patronen aan psychologische processen zoals identiteit en zelfbeeld. “Dat hallucinogene middelen die bewustzijnsprocessen flink veranderen, is bekend. Met beeldvormende technieken toonden we aan dat je dit ook kunt terugzien in de zelforganisatie van ons brein in rusttoestand.”
foto: Johannes Aubele (bron wikipedia)
“Alsof de macht van de koning afneemt en de samenleving anarchistischer wordt”
De verbinding tussen hoger gelegen hersengebieden, betrokken bij aandacht en zelfaansturing, wordt zwakker, terwijl lagere hersengebieden juist meer gaan communiceren. “Alsof de macht van de koning afneemt en de samenleving anarchistischer wordt,” aldus Kaelen.
Dat geldt onder andere voor de hippocampus, een geheugenstructuur die zich zonder toeziend oog van de hogere hersendelen vrijer gaat gedragen. “Verder zien we een interessante wisselwerking tussen muziek en de effecten van lsd. Bij proefpersonen die tijdens de trip naar muziek luisterden, stroomde meer informatie van de hippocampus naar de visuele schors, wat samenhing met spontane herinneringen die ze hadden.”
Depressieonderzoek
In het depressieonderzoek gebruikt Kaelen geen lsd maar psilocybine, een stofje dat ook in paddo’s voorkomt. “Het heeft praktisch dezelfde werking als lsd, maar het effect is korter, zo’n vijf tot zeven uur, wat zich beter leent voor een therapeutische sessie.”
“Tot nu zijn de resultaten bemoedigend. Bij depressieve mensen zie je een sterke verbinding tussen hersendelen die een rol spelen bij het ervaren van negatieve emoties. Op hersenscans zagen we dat die connecties na de behandeling afgezwakt zijn. Of dit op de lange termijn blijft, moeten we nog onderzoeken. Maar we weten al wel dat het merendeel van de patiënten na drie maanden nog steeds is opgeklaard.”
Ook op de gezonde vrijwilligers hebben de psychedelica een naijlend effect. Uit persoonlijkheidsonderzoek twee weken na het experiment blijkt dat zij opener en optimistischer in het leven zijn gaan staan.
LSD-therapie
Van historicus Stephen Snelders verscheen in 1999 een proefschrift over lsd-therapie in Nederland na de Tweede Wereldoorlog. “Lsd is niet zomaar een kwestie van slikken,” zegt hij. “Subjectieve factoren zijn ontzettend zwaarwegend in de uitkomsten van de therapie. Als de patiënt niet gelooft dat lsd iets goeds gaat doen, is de kans dat het effect heeft al aanzienlijk kleiner. En wanneer je karakterstructuur erg terughoudend is en de perceptie van de werkelijkheid gaat veranderen, zul je je daartegen verzetten.”
Bad trip
Tijdens dit soort situaties heb je een therapeut nodig die bekend is met het middel en je door zo’n angstig moment, een bad trip, heen kan loodsen, zodat je er uiteindelijk sterker uitkomt. In tegenstelling tot de naoorlogse therapieën worden de patiënten in Kaelens onderzoek juist niet aangemoedigd te praten.
Ze liggen op een bed met een oogmasker en geluidsinstallatie op en er staan voortdurend therapeuten paraat die de patiënt waar nodig kunnen steunen. “Elk half uur checken ze hoe het met de patiënt gaat,” vertelt Kaelen. “Tijdens de sessie is het belangrijk dat de patiënt vooral ervaart, gesprekken vinden voor- en achteraf plaats.”
Uitgesloten
Voor deelname aan dit experiment zijn bovendien strenge criteria opgesteld. Alleen mensen met ernstige en onbehandelbare depressies mogen participeren en een familiegeschiedenis van psychosen, manisch depressiviteit of ernstige angststoornissen moet zijn uitgesloten. “En als er geen klik is tussen patiënt en therapeut gaat het experiment ook niet door.”
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook: