Hersenonderzoeker Jeroen Geurts van de Vrije Universiteit Amsterdam formuleerde een afwijkende theorie over de oorsprong van multiple sclerose (MS). De nieuwe theorie leverde hem een prestigieuze prijs op, maar ook de nodige scepsis.
Het kan een volledige omslag blijken te zijn in de kijk op de zenuwaandoening multiple sclerose, of een slag in de lucht. Jeroen Geurts hoopt uiteraard op een grote doorbraak, maar mocht hij ongelijk hebben, dan zal hij op het podium klimmen en zijn ongelijk zonder scrupules erkennen. ‘Ik ben ervan overtuigd dat ik iets op het spoor ben’, zegt de hersenonderzoeker. ‘Maar als mijn zienswijze niet klopt, heb ik geen probleem die te herzien. Dat is wetenschap.’
‘Wetenschap kent voor mij geen ego. Je stapelt argument op argument en komt tot een theorie, maar als blijkt dat je iets over het hoofd hebt gezien, moet je dat ruiterlijk erkennen. Zo moet de wetenschap zijn. Door discussie komen we vooruit.’
Dit schuilt er achter het (te lage) prijskaartje van ons voedsel en onze spullen
In de prijs van de levensmiddelen en de spullen die we kopen, evenals in die van de diensten waarvan we gebruikmaken, zit de schade die ze berokkenen ...
Immuunsysteem
In Nederland komt multiple sclerose voor bij ongeveer een op de duizend inwoners. De ziekte gaat gepaard met schade aan de myeline, een vetachtige stof op de cellen van het centrale zenuwstelsel. Als gevolg daarvan hapert de communicatie tussen zenuwcellen en ontstaat functieverlies. Mensen die aan MS lijden, hebben vaak problemen met het zicht, met lopen en ook met hersenfuncties als geheugen, aandacht en concentratie.
De nieuwe kijk die Geurts heeft ontwikkeld op MS, komt in een notendop neer op een andere oorsprong van de ziekte dan tot dusver wordt aangenomen. In de gangbare zienswijze schrijft men de aandoening toe aan een verkeerde werking van het immuunsysteem, als gevolg van een ongunstige samenloop van genen en omgeving. Lichaamsstoffen die vijandige indringers zouden moeten aanvallen, richten het vizier per ongeluk op eigen cellen.
Volgens Geurts begint multiple sclerose echter niet in het immuunsysteem. Het begint in de hersenen. Het immuunsysteem reageert pas in tweede instantie, meent hij. ‘Doordat er een weeffoutje in de bedrading van de hersenen zit, bladdert myeline af. Als gevolg daarvan ontstaat de auto-immuunreactie die uiteindelijk eigen lichaamscellen kapot maakt. Niet het immuunsysteem veroorzaakt primair de ziekte, maar een proces in de hersenen zelf.’
Scepsis
Die nieuwe zienswijze was voor de jury van Ammodo – een instituut dat fundamenteel, ongebonden onderzoek wil bevorderen – en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) reden Geurts deze week de Ammodo KNAW Award toe te kennen, goed voor 300.000 euro. Een van de andere frisse initiatieven van Geurts is dat hij behalve medisch biologen en artsen ook psychologen, ingenieurs, een filosoof en een wiskundige in zijn onderzoeksteam opnam. Hij verbindt disciplines binnen de neurowetenschappen.
Toch is er ook scepsis. ‘Er kan niet genoeg aandacht zijn voor MS, maar wat nieuwe ideeën over de vorming van MS betreft, zie ik mijzelf als iemand met een kritische geest’, zegt Rogier Hintzen van het Erasmus MS Centrum. ‘Er zijn in de historie al veel theorieën geweest over de oorsprong van de ziekte. Het idee dat het hersenweefsel ziek is, stamt al van vóór de ontdekking van de immunologische component van de aandoening. Het gaat uiteraard om de weg tot bewijsvoering. Ik heb niet ontdekt dat Geurts dat pad al heeft geplaveid.’
Ondanks de academische discussie is de prijs voor Geurts een opsteker, al was het maar omdat hij 300.000 euro naar eigen inzicht kan aanwenden voor zijn onderzoek. Op die wijze hoopt hij zijn theorie verder te onderbouwen en het leven van MS-patiënten te verbeteren.
MS Centrum
Ook in eerder werk van Geurts stond de patiënt centraal. Meer dan andere wetenschappers had hij oog voor de cognitieve aspecten van MS. Waar veel onderzoek zich richtte op verlamming of gevoelsstoornissen, richtte Geurts zich op patiënten wier geheugen, aandacht en concentratie afnamen. Dit leidde ertoe dat hij aan de wieg stond van het eerste internationale expertisecentrum voor cognitie bij MS. Dat instituut is sinds vorig jaar onderdeel van het VUmc MS Centrum.
‘We doen daar onderzoek naar behandelingen om MS-patiënten langer geestelijk fit te houden’, zegt Geurts. ‘We denken dat patiënten met gaming en andere soorten training de snelheid in hun denken kunnen behouden of zelfs verbeteren. Behoud van die cognitieve vaardigheden is voor patiënten heel belangrijk.’
‘Ik kom veel op patiëntenbijeenkomsten. ‘Op een rolstoel kan ik me instellen’, vertellen ze me. ‘Maar ik schaam me dat ik op een verjaardag mijn aandacht niet bij een gesprek kan houden.’ Het aanpakken van die cognitieproblematiek is mijn wetenschappelijke missie voor de komende dertig jaar. En hopelijk helpt mijn nieuwe kijk op het ontstaan van de ziekte daarbij.’
Dit artikel verscheen eerder deze week in Het Parool.