Robots zijn niet meer weg te denken uit ons leven, en dus mogen ze ook niet ontbreken bij New Scientist Live op Lowlands 2022. Op het festivalterrein bevindt zich daarom straks een oase van technologie en design. Onderzoekers Elly Konijn en Peggy van Minkelen bestuderen hier de interactie tussen mens en robot. ‘Mensen die op Lowlands komen zijn altijd enthousiast en nieuwsgierig; dat is precies het publiek waar we dit mee willen testen.’
Een zorgrobot die SARA heet, een interactieve hondenrobot voor eenzame ouderen of chatbots die basisschoolleerlingen helpen leren: langzaam maar zeker vinden we steeds meer robots in ons dagelijks leven. Dit soort sociale robots zijn de focus van het onderzoek van Elly Konijn. Ze is hoogleraar mediapsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, een relatief nieuw vakgebied dat zich op het snijvlak bevindt van psychologie, mediastudies en kunstmatige intelligentie. Samen met promovendus Peggy van Minkelen en de rest van het team bestudeert ze de interactie tussen mens en robot.
De nieuwste trend in sociale-robotica-onderzoek is de integratie van sociale capaciteiten. ‘Een hele spannende ontwikkeling’, noemt Konijn dat. ‘Robots voor het leger kan je prima leren schieten, maar probeer er maar eens een goed gesprek mee te hebben. Precies dat gat, dat stukje sociale interactie, probeert ons onderzoek op te vullen.’
Kan een eenvoudig experiment een ‘donkere dimensie’ aan het licht brengen?
Onderzoekers vermoeden dat er een ‘donkere dimensie’ bestaat, waarin de ontbrekende materie van het heelal verstopt zit.
Een betere onderzoekslocatie dan het bruisende festivalterrein van Lowlands kunnen de onderzoekers zich niet wensen. Konijn: ‘Het is gevarieerder, dynamischer en echter dan in het lab. Het is eigenlijk de ideale situatie om in het veld te testen hoe het voelt om met een robot te praten. En het is natuurlijk ook een ontzettend goed verhaal in de kroeg.’
Mensachtig versus menselijk
Sociale robots hebben de afgelopen jaren niet alleen op technologisch vlak, maar ook vanuit designperspectief een flinke ontwikkeling doorgemaakt. Waar je eerst nog vooral bouten en moeren zag, hebben de robots van vandaag een lijf, ledematen en soms zelfs huid over hun elektronica.
Een menselijk ontwerp lokt al snel menselijke reacties uit. ‘De reactie op robots ligt in het verlengde van hoe wij omgaan met filmkarakters’, zegt Konijn. ‘In ons leven volgen we allerlei mensen op schermen, daar vormen we meningen over en daar bouwen we een band mee op. Dat zien we ook met sociale robots: we zijn heel erg geneigd om te reageren alsof het een echt mens is.’
Maar iedereen die de tv-serie West World heeft gekeken, weet dat er een dunne scheidslijn ligt tussen mensachtig en menselijk. ‘Als een robot té veel op een mens lijkt, maar niet mensachtig genoeg beweegt en praat, dan geeft dat een heel eng gevoel. Dat heet het uncanny valley-effect’, zegt Van Minkelen. Ze benadrukt daarom dat ‘hun’ robots er ook echt uitzien als robots.
Konijn vult aan: ‘Ons doel is absoluut niet om mensen na te maken. Daar zijn we niet in geïnteresseerd. Waar we wél in geïnteresseerd zijn, is hoe we de interactie tussen robot en mens zo optimaal mogelijk kunnen maken, zodat ze – simpel gezegd – een goed gesprek met elkaar kunnen voeren.’
Gepersonaliseerde robot
Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, zegt Konijn. ‘Heel bepalend is het gevoel dat je krijgt als je met zo’n sociale robot omgaat. Dat is een lastig punt, want die ervaring is voor iedereen anders.’ Ze vergelijkt het met een succesvolle film: ‘Beroemde filmmakers stemmen hun product zo af dat een groot publiek die film wil zien. Ze kijken daarbij naar een complex geheel van factoren: de persoon die de film bekijkt, de context waarin die persoon dat doet, de film zelf… Dat kun je met sociale robots ook uitvogelen.’
Idealiter heb je per doelgroep en per taak een ander type robot, stelt Van Minkelen. Op die manier kun je de eigenschappen van de robot precies afstemmen op de behoefte van de doelgroep. ‘Het zou mooi zijn als een sociale robot zich kan aanpassen aan de persoon met wie het een interactie heeft. Op die manier kom je echt verder in een relatie.’ Tegelijkertijd blijft ze ook realistisch: ‘Een filmmaker maakt ook niet voor iedere persoon een andere film.’
Juf Robot
‘Ik zou graag zien dat we al die elementen van de communicatie waardoor wij ons prettig voelen in een gesprek, kunnen vertalen naar de robot’, zegt Konijn. ‘Dan zou een sociale robot echt de functie kunnen vervullen waar nu zo’n tekort aan is: een fijne interactiepartner – niet alleen in het ziekenhuis, maar ook in de thuiszorg of in het onderwijs.’
Ze noemt een eerdere studie op lagere scholen als voorbeeld, waar ze robots inzetten om kinderen de tafeltjes te leren. ‘Dat is typisch zo’n taakje dat veel herhaling vraagt. De juf, meester of de ouders krijgen daar na een tijdje genoeg van of vinden dat saai. Een robot is daar juist uitermate geschikt voor, want die blijft de opdracht even vriendelijk herhalen’, zegt ze. ‘Vooral de kinderen die veel moeite met de tafels hadden, waren heel blij met de robots. Ze zeiden zelfs: ‘De robot begrijpt mij.’ Dat was heel mooi om te horen.’
Robot aan de macht?
Hiermee komen we wel een beetje op het vlak waar sommigen bang voor zijn: dat robots uiteindelijk de boel overnemen. Dat ze de leerkrachten voor de klas vervangen, of de chirurgen de operatiekamer uitdrijven. Maar Konijn doet die angst heel resoluut van de hand: ‘Onzin, dát is pas sciencefiction. Voor bepaalde mechanische taken kan dat prima, bijvoorbeeld robots die dozen tillen of die onuitputtelijk een trap oplopen. Maar het onderzoek dat wij doen gaat heel nadrukkelijk over de sociale kant, over de robots die uiteindelijk de zorgprofessionals en de leerkrachten ondersteunen.’
Van Minkelen sluit zich daar bij aan: ‘Een robot moet nooit de mens vervangen, maar echt als assistent beschikbaar zijn. Een sociale robot is uitermate geschikt voor allerlei kleine taakjes, zodat de professionals ontlast worden en zij tijd hebben voor belangrijkere zaken.’
Elk jaar vinden er wetenschappelijke onderzoeken plaats op muziekfestival Lowlands. New Scientist is partner van Lowlands Science en deelt wat er gaat gebeuren en waar je als festivalbezoeker allemaal aan mee kan doen. Lowlands 2022 vindt plaats op 19, 20 en 21 augustus 2022.
