Op de automatische piloot staan, kan heel gevaarlijk zijn. Ik sneed mezelf er deze week nog mee in de vingers, toen ik – vers uit bed – de accu in mijn motor wilde stoppen om ermee naar mijn werk te rijden. Het was nog donker, dus ik toog met accu en hoofdlamp naar mijn motor en voerde daar in het schijnsel van de lamp naar mijn idee dezelfde handelingen als altijd uit. Maar nee. “Vonk”, zei het, toen ik na de pluskabel te hebben aangesloten met de minkabel de andere accupool aanraakte. “Shit!”, zei ik, toen ik me realiseerde dat ik de boel verkeerd om aan het aansluiten was. De motor gaf daarna geen krimp meer.
Je hele leven stikt van die kleine automatische handelingen en processen en psychologen hebben allerlei leuke proefjes ontwikkeld om ze naar de oppervlakte te halen. De Stroop-test is daar een voorbeeld van. Dan moet je van woorden die je in beeld ziet, zeggen in welke kleur ze getypt staan. Zie je het woord blauw in een rode kleur, dan antwoordt je maar langzaam, omdat je automatisch het woord leest en de betekenis van blauw in de weg zit om snel “rood” te kunnen zeggen.
In het februarinummer van Cognition is er een leuk vervolg op de Stroop-test gepubliceerd door onderzoekers van de Princeton-universiteit in de VS en de Ben-Gurion-universiteit in Israël. Ze interpreteren het Stroop-effect als de strijd tussen een automatisch proces (“lees het woord”) en de intentie om het woord vooral niet te lezen, om de taak zo goed mogelijk uit te kunnen voeren. Het automatische proces wint de strijd met vlag en wimpel.
Hoe axionen donkere materie (en andere mysteries) kunnen verklaren
Een hypothetisch deeltje genaamd het axion zou een verklaring kunnen bieden voor donkere materie en tal van andere verschijnselen.
De onderzoekers vroegen zich af of ze daar een ander automatisch proces tegenover konden zetten om de strijd wat eerlijker te maken en lijken dat te hebben gevonden. Je kunt namelijk automatisch gedrag oproepen door de aandacht te vestigen op een stereotype, iets wat onder andere de Nederlandse sociaal psycholoog Ab Dijksterhuis ontdekte. Als je jonge mensen bijvoorbeeld laat denken aan het concept ‘ouderen’, lopen ze daarna langzamer dan wanneer hun aandacht niet op ouderen is gevestigd.
Bij de Stroop-test lukte het de onderzoekers om het automatische proces “lees het woord” uit te schakelen door de deelnemers zich te laten inleven in iemand die dyslexie heeft, dus ernstige leesproblemen. Het zorgde ervoor dat het automatische leesproces werd onderdrukt, waardoor het anders zo hardnekkige Stroop-effect verdween.
Dat is dus een heel krachtig instrument: door mensen aan stereotypen te laten denken, kun je hun gedrag beïnvloeden. Bij de Stroop-test werkt het in ieder geval veel beter dan de wil om niet lezen. Misschien helpt het als ik de volgende keer dat ik de accu in mijn motor wil stoppen eerst een essay schrijf over een motormonteur.
Artikel: Liat Goldfarb, Daniela Aisenberg, Avishai Henik, Think the thought, walk the walk – Social priming reduces the Stroop effect. In: Cognition, februari 2011
Het plaatje komt van de website: www.hartenziel.nl/artikel/Het_Stroop-effect.
