Dertig meter onder het wateroppervlak van onze zeeën schuilt mogelijk de oplossing voor de prangendste gezondheidskwestie van deze eeuw. Microbiologen van de Radboud Universiteit in Nijmegen speuren daar naar een nieuwe antibioticasoort, eentje die resistente ziekteverwekkers het leven zuur kan maken.
Wereldwijd duiken steeds vaker verontrustende berichten op over multiresistente bacteriën. Deze ziekmakers kunnen de aanvallen van verschillende soorten antibiotica moeiteloos van zich afschudden en gaan vervolgens zorgeloos door met hun schadelijke aanvallen op ons lichaam. Zo overleed afgelopen augustus in de Amerikaanse staat Washington een vrouw aan een infectie met een Klebsiella-bacterie die resistent was tegen 26 verschillende soorten antibiotica, het volledige arsenaal van het ziekenhuis waarin zij werd behandeld.
‘De afgelopen dertig jaar heeft de farmaceutische industrie te veel stilgezeten’, zegt de Duitse microbioloog Christian Jogler. ‘In die periode ontdekten zij slechts twee, drie nieuwe typen antibiotica. We hebben daarom dringend nieuwe opties nodig.’
‘Depressie zit niet alleen in het hoofd, maar in het hele lichaam’
Psychiatrisch epidemioloog Brenda Penninx onderzoekt het verband tussen mentale en lichamelijke gezondheid.
verdovingsmiddelen, antibiotica en gif. Van
Glad zeewier
Jogler speurt sinds 2014 naar een van die opties, een zoektocht die begon tijdens een duik in de Monterey Bay in Californië. Daar raakte hij voor het eerst het oppervlak van een bepaald type zeewier aan dat in het water van de baai groeide. ‘Ik was verbaasd hoe glad dat oppervlak was’, zegt Jogler. Normaal gesproken zijn voorwerpen in zeewater namelijk letterlijk een beetje gepokt. ‘Planten en dieren in de zee worden al snel gekoloniseerd door levende wezens’, zegt Jogler, ‘maar bij dit type zeewier was dat helemaal niet het geval.’
Hij vermoedde dat er een biologische oorzaak moest zijn voor het gladde zeewieroppervlak. En toen hij het spul onder de elektronenmicroscoop legde, werd zijn vermoeden meteen bevestigd. ‘We vonden een dun laagje van een bepaald type bacteriën op het oppervlak. Onze hypothese was dat deze bacteriën een antibioticum produceerden dat voorkwam dat andere bacteriën zich op het oppervlak konden nestelen.’
Kleine moleculen
In de periode daarna vond Jogler meer bewijs voor zijn hypothese. Zo publiceerde hij al over het feit dat dergelijke bacteriën kleine moleculen uitscheiden, waarvan hij vermoedt dat het om antibiotica gaat. Om dat vermoeden te bevestigen, verzamelt hij dat type bacteriën – zogeheten planctomyceten – over de hele wereld. Ze zijn afkomstig van zeewierbossen in de zee bij de kust van Duitsland, van zeegras dat groeit op de zeebodem rond Corsica, uit Californië of Italië.
Om de bacteriën die hij op die uiteenlopende locaties vond beter te kunnen bestuderen, verhuisde Jogler deze maand naar de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij ging daar samenwerken met microbioloog Laura van Niftrik, met wie hij eerder een pilotproject had gedaan om raketbrandstof te maken uit afvalwater. ‘Nijmegen is wereldleider op het gebied van planctomyceten’, zegt Jogler, die naast zichzelf ook een aantal werknemers en zijn duikgerei meeverhuisde.
In zijn nieuwe lab kweekt hij de bacteriën op die hij en collega’s tijdens hun duiktrips verzamelen. ‘We proberen de bacteriën daar zo veel mogelijk in omgevingen te brengen die lijken op wat ze in het wild tegenkomen’, zegt Jogler. Dat is belangrijk, omdat de onderzoekers nog niet weten welk type situatie of interactie met de omgeving verantwoordelijk is voor het aanmaken van de antibiotica.
Nog geen resistentie
De veronderstelde antibiotica die de planctomyceten produceren zijn van een compleet ander type dan de antibiotica die ziekenhuizen nu gebruiken. Daarom verwacht Jogler dat ziekmakers nog geen enkele resistentie tegen deze stoffen hebben opgebouwd. Het is dan ook niet verrassend dat de farmaceutische industrie alvast interesse toont in zijn onderzoek. ‘We werken samen met Sanofi’, zegt Jogler, die over de exacte inrichting van dat samenwerkingsverband geen details mag onthullen.
Hoewel zijn onderzoek een veelbelovende route biedt naar nieuwe antibiotica, betekent dat niet dat deze morgen al op de plank liggen. ‘Als blijkt dat de moleculen die deze bacteriën produceren inderdaad antibiotica zijn, moeten we daarna allerlei tests uitvoeren voordat het gebruik ervan veilig wordt verklaard’, zegt Jogler. ‘Tegen de tijd dat deze antibiotica in een ziekenhuis beschikbaar zijn om een multiresistente bacterie aan te pakken, zijn we wel weer tien jaar verder.’
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees verder: