Met behulp van een ‘fitbit’ hebben neurowetenschappers het slaappatroon van olifanten gevolgd. Hun slaappatronen kunnen wellicht meer vertellen over waarom wij zelf slaap nodig hebben
Olifanten in dierentuinen slapen gemiddeld maar zo’n vier uur per nacht. Neurowetenschappers van de Zuid-Afrikaanse Witwatersrand Universiteit wilden weten of wilde olifanten er andere slaapritmes op nahielden.
‘De mooiste dingen ontdek je door er niet specifiek naar te zoeken’
Medisch bioloog Yvette van Kooyk wil het immuunsysteem leren kankercellen aan te vallen door hun suikerjas-vermomming weg te knippen.
Ze volgden daarom twee maanden lang twee matriarchen, de oude vrouwelijke olifanten die aan het hoofd staan van een kudde. Tegen hun verwachting in hadden de olifanten veel minder slaap nodig dan olifanten in dierentuinen.
Waar de dieren in gevangenschap zo’n vier tot zes uur sliepen, konden de wilde matriarchen het af met maar twee uur slaap per dag. Het kwam zelfs voor dat olifanten hele dagen niet sliepen en wel 46 uur lang wakker bleven. Tijdens die periodes legden de olifanten vaak lange afstanden af, mogelijk om roofdieren of stropers te ontlopen.
Slurfbeweging
De neurowetenschappers onderzochten de dieren met een olifantenversie van een fitbit, een apparaat dat bij mensen ook gebruikt wordt om beweging waar te nemen. In plaats van om de pols zat het zogenaamde actiwatch bij de olifant in de slurf.
Volgens de onderzoekers zou het chirurgisch ingbrengen verder geen effect moeten hebben op de slaap. Ook kregen de dieren een halsband om, met daarin een GPS-tracker en een gyroscoop, waarmee verdere lichaamsbeweging kon worden gemeten.
Door de slurfbeweging te bekijken bepaalden de Zuid-Afrikaanse wetenschappers of de olifant sliep. Als de slurf minstens vijf minuten niet bewogen had en ook de gyroscoop en GPS-tracker geen beweging konden zien, werd aangenomen dat de olifant sliep.
De gyroscoop en slurfmeter konden niet alleen meten of de olifant sliep, maar ook in welke fase van de slaap zij zich bevond. Net als sommige hoefdieren kunnen olifanten zowel staand als liggend slapen. De onderzoekers namen aan dat alleen de olifanten alleen liggend in de rapid eye movement (rem)slaap geraakten. Met de gyroscoop konden ze precies zien wanneer de olifanten gingen liggen.
Remslaap
Remslaap hadden de olifanten opvallend weinig. Gemiddeld hadden ze slechts een remslaapperiode elke twee of drie dagen. Een keer ging een olifant zelfs negen dagen zonder remslaap. Ter vergelijking: mensen hebben elke nacht meerdere periodes van remslaap.
Volgens Ysbrand van der Werf, slaaponderzoeker aan het VUmc in Amsterdam, is dat gebrek aan remslaap vrij uniek. Van der Werf: ‘Zoogdieren hebben bijna allemaal geregeld een remslaapperiode. De enige soorten die dat niet of nauwelijks hebben zijn dolfijnen en walvissen.’
Het lijkt er op dat olifanten nu ook tot die groep gerekend kunnen worden. Maar Van der Werf waarschuwt dat het moeilijk is om een directe vergelijking te trekken met mensen. Bij de mens wordt remslaap vaak geassocieerd met het verwerken van emoties en geheugens, maar dat hoeft niet te betekenen dat het bij de olifant ook zo is.
Ook hebben andere dieren een andere hersenbouw en andere slaapritmes. De ene soort doet veel korte slaapjes, andere slapen juist lang aan één stuk
Ook is de aanname dat de remslaap alleen voorkomt tijdens de liggende houding niet waterdicht. Bij paarden is aangetoond dat korte periodes van remslaap ook voorkomen tijdens de staande slaap. Toch is dit bij olifanten de best haalbare manier om slaap te meten. Metingen uitvoeren bij wilde olifanten is om praktische redenen vrij moeilijk.
Een wondermiddel waardoor je maar twee uur per nacht hoeft te slapen hoef je dus niet te verwachten. Wel is het volgens Van der Werf nog steeds erg nuttig om slaap bij dieren te vergelijken met mensen. Van der Werf: ‘Door naar slaap te kijken leren we meer over dieren, en ook over onze eigen hersenen.’
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Meer lezen: