De Nobelprijs voor de geneeskunde gaat dit jaar naar John Gurdon en Shinya Yamanaka. Zij ontdekten dat gespecialiseerde cellen kunnen worden omgezet in stamcellen.
Wetenschappers kunnen cellen nu herprogrammeren om een nieuwe functie in te nemen. Het onderzoek heeft gezorgd voor een ‘revolutie binnen de wetenschap’, aldus het Nobelcomité. Met de prijs bekronen zij een jarenlange zoektocht: de oorspronkelijke publicatie van Gurdon stamt uit 1962.
Stamcellen kunnen in andere celtypes veranderen. Een embryo bestaat in eerste instantie volledig uit stamcellen. Deze gaan zich vervolgens stuk voor stuk specialiseren, bijvoorbeeld tot huid- of zenuwcel. Vijftig jaar geleden dachten wetenschappers dat dit een onomkeerbaar proces is: eens gespecialiseerd is altijd gespecialiseerd. Gurdon trok dit in twijfel.
‘Depressie zit niet alleen in het hoofd, maar in het hele lichaam’
Psychiatrisch epidemioloog Brenda Penninx onderzoekt het verband tussen mentale en lichamelijke gezondheid.
De wetenschapper haalde een onvolgroeide celkern uit de eicel van een kikker. De lege eicelhuls injecteerde hij met een volwassen huidcel die afkomstig was uit kikkerdarmen. Ondanks de verwisseling ontwikkelde de eicel zich tot een normaal en gezond kikkervisje. Daarmee bewees Gurdon dat ook een volgroeide cel nog alle informatie bevat die hij als stamcel had.
Celspecialist Niels Geijsen, werkzaam aan het Hubrecht Instituut in Utrecht, legt uit wat voor enorme invloed deze ontdekking had, ‘Gurdon liet zien dat het specialisatieproces niet onomkeerbaar is. Daaruit volgt dat het mogelijk is dat een gespecialiseerde cel alsnog een andere functie gaat vervullen. Iedereen verwachtte dat dit proces zo complex is, dat we het nooit zouden kunnen nabootsen in het lab.’
Muizencel vergeet functie
.jpg)
Het duurde veertig jaar, maar in 2006 bewees celonderzoeker Yamanaka het tegendeel. Hij bracht gespecialiseerde cellen van een muis terug naar hun stamcelfase door vier genen toe te voegen die ‘geheugenverlies’ veroorzaakte. De schoongeveegde cel kon zich opnieuw specialiseren tot welk type dan ook.Deze methode leidde tot baanbrekende mogelijkheden voor de geneeskunde. Ook Geijsen werkt met ‘geresette’ stamcellen. ‘We doen onderzoek naar zenuwaandoeningen, maar we kunnen zenuwcellen niet kweken in het lab of uit patiënten halen. Dankzij Yamanaka’s ontdekking kunnen we nu huidcellen van de patiënt omzetten tot stamcellen. Vervolgens triggeren we de stamcellen om zich als zenuwcel te ontwikkelen. Nu kunnen we zenuwcellen zoveel bestuderen als we willen.’ Door de ontwikkeling van de zenuwcellen onder de loep te nemen, kunnen wetenschappers achterhalen waarin de cellen van de patiënt afwijken van gezonde cellen. Dat werpt een licht op de oorzaak van een ziekte en dus op mogelijke behandelingen.Gezien de vele toepassingen verbaast het Geijsen niet dat Gurdon en Yamanaka de prijs in december in ontvangst mogen nemen. ‘Het stond eraan te komen. De enige verrassing is dat het zo snel na Yamanakas onderzoek gebeurt. Daaruit blijkt duidelijk dat zijn werk revolutionair was’, aldus de onderzoeker.Afbeeldingen: Wikimedia Commons
