Elk jaar in de herfst is Frankfurt am Main een week lang het mekka van de boekminnende wereld. Ongeveer 300.000 bezoekers uit alle hoeken van de wereld tijgen jaarlijks naar ‘s werelds grootste boekenbeurs, de Frankfurter Buchmesse. Niet alleen literatuur uit alle landen, maar ook boeken op het terrein van wetenschap en techniek vullen de stands.

51e Frankfurter Buchmesse, 13-18 oktober 1999

De Frankfurter Buchmesse is dé plek waar de handel in het geschreven woord, en tegenwoordig ook in het digitale woord, tot kunst is verheven – een boekentempel met een hoogst verleidelijk altaar van uitgestalde literatuur, maar ook van wetenschappelijke boeken, populair-wetenschappelijke literatuur, kinderboeken, elektronische media, boeken over toerisme en alle andere non-fictie. De beurs is echter niet alleen een handelscentrum in het gedrukte woord, ze fungeert ook als een forum voor het verbale publieke debat over alles wat met boeken heeft te maken.
De Frankfurter Buchmesse bestaat sinds 1949 en is in rap tempo uitgegroeid tot ‘s werelds grootste marktplein voor boeken en elektronische media. Anno 1999 hebben zo’n 6800 individuele tentoonstellers, tachtig nationale en groepstentoonstellingen, 360.000 boeken en elektronische producten uit meer dan honderd landen, hun weg naar een van de negen hallen gevonden, en dat alles op 180.000 vierkante meter. Getallen om gek van te worden, vooral voor boekenfreaks die alles willen zien.

Alles zien, dat kan gewoon niet op de Buchmesse. Als je plompverloren rondloopt en het idee hebt om alle hallen van voor tot achter te bekijken, dan slaat al snel de radeloosheid toe en weet je de voor- en achterkant van een boek nauwelijks meer te onderscheiden. Bij eerste binnenkomst heb ik vooral het gevoel tegelijkertijd alle kanten uit te willen gaan, bedwelmd door zoveel verleidelijk uitgestalde boeken. Alles zou echter uiteindelijk tot niets leiden. “Je moet je vooral beperken en bij voorkeur duidelijk van tevoren je doel bepalen”, laat ik me door ervaren boekenbeursbezoekers vertellen. De meeste mensen die er rondlopen, komen met een duidelijk idee: onderhandelen, afspraken maken, contacten leggen, boeken promoten. Vaak maken uitgevers van tevoren al afspraken met wie ze willen spreken: welk boek willen ze vertalen, hoeveel geld hebben ze er voor over, valt er nog een tijdschrift over te nemen, vinden ze nog een mogelijke bestseller.

Getaltheorie
Hal 4.2 is geheel gewijd aan boeken over wetenschap en techniek. Van de megastand van het Nederlandse Wolters Kluwer, met een prominente plek voor de grote Bosatlas, tot een kleine uitgeverij uit Tulsa in de VS, die alleen maar boeken op het gebied van olie en petroleum uitgeeft. Van Tallin tot New Delhi, elke zichzelf serieus nemende uitgeverij is op de Buchmesse aanwezig. De grootste markt is zonder twijfel die van de educatieve boeken: de studieboeken en de naslagwerken. Boeken over anatomie, getaltheorie, milieubescherming, biomedische wetenschap, hier en daar wat over recht en geschiedenis. Het boek over de proletarische vrouwenbeweging lijkt een wat vreemde eend in de bijt, alhoewel, ook dat kun je als geschiedenis beschouwen.
Bij Ecomed vind ik de Giftliste (Giflijst) prominent in de etalage, maar de Primary source for drug information een eindje verderop en het Apotheker Verlag daar weer tegenover, weten voor elk giftig stofje vast wel weer een tegenmiddeltje te geven. De grootste stands zijn van de uitgevers Wiley, Springer, het Duitse Spektrum en het Amerikaanse Freeman, onder andere uitgever van Scientific American en de Scientific American Library. Spektrum introduceert een fraaie cd-rom gebaseerd op het beroemde boek Machten van Tien, het eerste boek dat in de wetenschappelijke bibliotheek van Natuurwetenschap & Techniek verscheen. Ik geef de tip maar meteen door aan onze boekenredacteur.

De onlineboekhandel gaat hoe langer hoe meer boeken over de virtuele toonbank verkopen

Trends kan ik niet bepaald ontdekken in het gedeelte met boeken over wetenschap en techniek, of het zou al het naderende einde van het millennium moeten zijn: boeken die terugkijken op deze eeuw, of vooruitkijken naar de volgende. In hal acht is er zelfs een speciale expositie onder de titel Travel through the century in books. Een internationaal panel afkomstig uit de boekenbranche heeft honderd boeken uitgekozen die hun stempel op de 20e eeuw hebben gedrukt. Het oudste boek uit de reeks van honderd is Sigmund Freuds Die Traumdeutung en het meeste recente Nelson Mandela’s Long walk to freedom. Elk jaar wordt er trouwens een prijs uitgeloofd voor de vreemdste boektitel. Ik denk dat ik twee kandidaten heb gevonden: Big and very big hole drilling en Proceedings of the Second International Conference on Nude Mice.
Ik mis de grote Engelse en Amerikaanse universiteitsuitgeverijen in hal 4.2. Waar staan Oxford University Press, Cambridge University Press en Harvard University Press? Toch maar even de loodzware catalogus raadplegen die je bij de balie kunt kopen of inzien. Die blijken dan weer in hal negen te staan, het terrein van de algemene internationale uitgevers. Zo blijft de Buchmesse een speurtocht voor al diegenen die er voor de eerste keer komen. Van de ene kant van het beursterrein naar de andere kant is minstens twintig minuten lopen, of in een minibusje en hutje mutje tegen elkaar leunend van de ene naar de andere hal. De prachtige uitgaven van National Geographic staan echter ook in hal negen en vergoeden veel van de getrooste moeite om er te komen: fantastisch geïllustreerde boeken over Cuba, een Mount Everest-expeditie, het tijdloze Australische landschap en over de krachten die onze planeet voortdurend veranderen.

Zigeunerorkest
Wie even wil vluchten uit al het boekengeweld, kan buiten terecht waar Hongarije een deel van zijn cultuur aan de wereld toont. Kramen met allerhande Hongaarse ambachtelijke spullen en prachtige stenen beelden van opengeslagen boeken, sommige van tien bij tien centimeter, maar er staan er ook van een halve bij een halve meter. Op een overdekt pleintje vermaken Hongaarse muziek en dans de toeschouwers. Een zigeunerorkest en een grote volksdansgroep begeleiden een fictieve bruiloft.
Elk jaar mag een bepaald land de crême-de-la-crême van zijn literatuur en cultuur uitgebreid aan het publiek tonen. Dit jaar is de eer aan Hongarije, volgend jaar is Polen aan de beurt. Tien jaar na de val van de muur is de westerse belangstelling voor Midden- en Oost-Europa groot, natuurlijk ook voor een deel door een commercieel eigenbelang.

Ik ben benieuwd wat de hal met elektronische media voor me in petto heeft. De aanprijzing van de cd-rom Physikus, een educatieve cd-rom over natuurkunde, trekt veel bekijks. De wereld staat stil, en de jonge natuurkundige Physikus hoort een noodkreet van zijn planeet. De stilstaande planeet moet hij weer op gang brengen, maar de vraag is hoe? Waar haalt hij de benodigde energie vandaan? Physikus reist door de wereld van de natuurkunde en komt een doolhof aan problemen tegen. Interactieve experimenten uit de mechanica, de optica, de akoestiek, de elektriciteitsleer en de warmteleer maken het avontuur van Physikus compleet. Met de inzet van natuurkundige wetten moet Physikus de wereld redden.
De grootste aandacht in de hal over de elektronische media ligt dit jaar op de onlineboekhandel. Boeken zijn een van de meest succesvolle producten die via het internet over de virtuele toonbank gaan. Ongeveer 38 procent van de internetgebruikers die wel eens een product via internet bestelt, koopt ook wel eens een boek met een paar klikken op de muisknop. In 1998 ging in de reguliere boekhandels in Duitsland zestien miljard mark om, tegen zestig miljoen mark via onlineboekhandels. Maar die verhouding gaat in de toekomst drastisch wijzigen als het aan de onlineboekhandels en aan de consument ligt.
Zelfs de Europese Unie is vertegenwoordigd in het multimediagedeelte van de Buchmesse. Ze stelt al vanaf begin jaren negentig geld beschikbaar voor projecten op het gebied van multimedia. Ze verwacht in de komende tien jaar een continue groei van banen in de multimediasector en wil er alles aan doen om daar optimaal van te profiteren.

Rebel
Vrijdag is de vierde en laatste dag waarop de Buchmesse alleen voor de professionele bezoeker open is. Daarna is ook het ‘gewone’ publiek welkom. Hier en daar hoor ik al wat gehavende stemmen. De ‘zaken’ hebben de stembanden niet onberoerd gelaten. Het aantal mensen dat in slaap dut op een bankje in een van de vele hallen neemt gestaag toe. De vermoeidheid slaat duidelijk ook toe in mijn benen. Ik neem wat vaker een busje in plaats van alles maar te lopen. De Frankfurtse horeca mag tijdens de Buchmesse trouwens vier uur langer openblijven, zodat je desgewenst de vermoeidheid tot in de late uurtjes van je af kunt schudden, al dan niet onder het genot van dikke schuimkragen.
Natuurlijk kent ook hal 4.2 van de Buchmesse z’n dorpsgek, z’n solist en z’n rebel. Hier zijn ze in een persoon verenigd. “Das atom ist frei erdichtet”, prijkt het boven zijn eenmansstand. Met een ouderwets elektrisch scheerapparaat is een oude Duitser nog even rustig bezig zich van z’n dikke stoppels te ontdoen. Eén boek heeft de beste man geschreven, in eigen beheer uitgegeven. “Onze tijd rust op volstrekt verkeerde wetenschappelijke fundamenten”, staat op zijn poster te lezen. Hoe en waarom, dat legt hij niet uit op de poster, maar daar moet je dan vast het boek voor lezen. Behalve een fotograaf heb ik de hele dag niemand gezien die acht heeft geslagen op zijn dissidente boek. De hitlijsten voor volgend jaar zal zijn boek in ieder geval niet halen.

Internet
Voor nóg meer informatie over de Frankfurter Buchmesse van 13-18 oktober 1999.

Bennie Mols